به سوی پایداری در توسعه

روز گذشته در سومین کنگره بین المللی تغذیه که البته پانزدهمین کنگره ملی تغذیه نیز بود، در پنل «صنایع غذایی و تغذیه پایدار» یک سخنرانی داشتم. کنگره بین المللی تغذیه، یکی از بزرگترین و جدی ترین اجتماعات علمی است که من در این سالیان در بین اصحاب دانشگاهی دیده ام و تعلق خاطر زیادی به آن نیز در بین محققان و اساتید این حوزه وجود دارد. موضوع ارائه من، «ضرورت ارتقای جایگاه گزارش دهی پایداری در صنایع غذایی ایران» بود. صنایع غذایی در ایران، در رده «بی تفاوتی» نسبت به فعالیت نظام‌مند در حوزه CSR به سر می برند و برای نمونه هیچ گزارش مسئولیت اجتماعی نیز تاکنون منتشر نکرده اند. در این سخنرانی سعی کردم ضمن تشریح وضعیت موجود، راه کارهایی نیز برای بهبود این وضعیت پیشنهاد دهم.

برای اطلاع علاقه مندان، چکیده این سخنرانی را که در نشریه کنگره نیز منتشر شده است، اینجا قرار می دهم:

"بنگاه‌های اقتصادی، یکی از بازیگران مهم عرصه توسعه پایدار هستند. با بالارفتن دغدغه‌ها راجع به مسائل اجتماعی و محیط زیستی و تقاضای روزافزون ذی نفعان و نیز دولت‌ها، بنگاه‌ها مجبورند که تحت این فشارها نسبت به کاهش پیامدهای محیط زیستی و نیز افزایش سهم‌شان در جامعه با توجه به توسعه پایدار و اتخاذ استراتژی‌های پایداری مناسب اقدام کنند. انتشار گزارش‌های مسئولیت اجتماعی یا گزارش های پایداری یکی از روندهای روبه رشد در بخش خصوصی در پاسخ به انتظارات جامعه در جهت نقش آفرینی بنگاه ها در توسعه پایدار است. این گزارش ها به بیان شاخص های عملکردی و رویکردهای مدیریتی بنگاه ها در قبال پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی فعالیت های خود می پردازند. در حالیکه آمارهای جهانی و منطقه ای حکایت از استقبال گسترده و رو به رشد صنایع مختلف از جمله صنایع غذایی به گزارش دهی پایداری دارد، با این حال، تنها 4 درصد از 100 بنگاه برتر ایرانی در سال 96 اقدام به انتشار گزارش پایداری کرده اند که سهم صنایع غذایی در این بین، صفر بوده است. این انفعال و شکاف بزرگ در حالی است که صنایع غذایی یکی از بسترسازان مهم تحقق تغذیه پایدار در جامعه هستند. گزارش پایداری از طریق تقویت گفتگو بین ذی نفعان و سازمان، جلب توجه سازمان به موضوعات اساسی پایداری خود، ایجاد انگیزه در میان کارکنان، و بهبود سیستم های اطلاعاتی درون سازمانی می تواند به ارتقای شاخص‌های عملکردی صنایع غذایی در حوزه پایداری منجر شود. این ارائه با نگاهی به وضعیت گزارش دهی پایداری در میان شرکت های برتر بین المللی صنایع غذایی و مقایسه آن با شرکت های ایرانی، به بررسی نقش 1-سیاستگذاری مناسب دولتی 2-مطالبه فعالانه بخش مردم نهاد و 3-آموزش توسعه پایدار برای مدیران و نیز کنشگران اجتماعی، در بهبود وضعیت صنایع غذایی ایران در حوزه گزارش دهی پایداری پرداخته است و پیشنهاداتی در این زمینه ارائه می کند."

هفته گذشته پانزدهمین کنفرانس بین المللی مدیریت در بخش پژوهشی برگزار شد و من و دوست خوبم آقای اسماعیلی، مقاله مشترکی در این کنفرانس داشتیم. عنوان مقاله، «تحلیل وضعیت گزارش دهی پایداری در 100 شرکت برتر ایرانی و مقایسه با روندهای جهانی و منطقه ای» بود.

این مقاله اولین مقاله در این حوزه است که در کشور منتشر می شود. علی‌رغم روندهای روبه رشد در فضای بین‌الملل، تصویر مشخصی از وضعیت و چگونگی پرداختن به گزارش‌دهی پایداری در میان بنگاه‌های ایرانی در دست نیست و ما در این مقاله با هدف پر کردن این شکاف تحقیقاتی، ابتدا با نگاهی به ادبیات موضوع مسئولیت اجتماعی سازمان‌ها و گزارش‌دهی مسئولیت اجتماعی، روندهای بین‌المللی و منطقه‌ای در این زمینه داشتیم و سپس 100 شرکت برتر ایرانی در سال 1396 طبق فهرست سازمان مدیریت صنعتی را، از جهت کمیت و کیفیت پرداختن به گزارش‌دهی مسئولیت اجتماعی با روش پیمایشی توصیفی، مورد مطالعه قرار دادیم. در بخش یافته‌ها، برای نخستین بار، تصویری از جایگاه گزارش‌دهی پایداری در میان بنگاه‌های برتر ایرانی ارائه کردیم و در بخش تحلیل، این جایگاه با روندهای منطقه‌ای و بین‌المللی از نظر کمیت و کیفیت مقایسه شد.

یافته‌های کار ما نشان می‌داد که گزارش‌دهی پایداری در ایران در مرحله جنینی قرار دارد. از نظر کمیت انتشار گزارش، تنها 5 درصد از بنگاه‌های برتر ایرانی طی 4 سال گذشته، اقدام به انتشار گزارش مسئولیت اجتماعی کرده‌اند(که اگر فقط به سال 96 نگاه کنیم این درصد به 4 کاهش پیدا می کند!) که این نسبت نه تنها در مقایسه با روندهای جهانی-میانگین 75 درصد در کل دنیا- بلکه در مقایسه با روندهای منطقه‌ای نیز، بسیار پایین است و می‌توان گفت ایران در بین کشورهای با وضعیت اجتماعی-اقتصادی کم و بیش مشابه، یکی از پایین‌ترین نرخ‌های انتشار گزارش پایداری را در اختیار دارد و این موضوع، یک شکاف جدی میان وضعیت کنونی فضای کسب و کار کشور و روندهای منطقه‌ای و جهانی را نشان می‌دهد. یافته دیگر ما این بود که وضعیت کیفی گزارش‌های منتشر شده توسط 5 بنگاه نیز هنوز نتوانسته آن‌چنان که لازم است با عرف‌ها، استانداردها و چارچوب‌های شناخته شده بین‌المللی سازگار گردد. 

این مقاله به زودی در پایگاه Civilica منتشر می شود و البته جای تاسف است که در قسمت ارائه شفاهی کنفرانس قرار داده نشد. این ناراحتی، نه فقط به خاطر ناب بودن و کیفیت بالایی که این پژوهش داشت؛ بلکه به خاطر اینکه اغلب مقالات قرارداده شده در بخش ارائه شفاهی-قسمت مسئولیت اجتماعی سازمانها و توسعه پایدار، بسیار سطحی بودند و این گمان را مطرح می کرد که مستقل از کیفیت مقاله، هدف این بوده که افراد خاصی حتما ارائه داشته باشند. شاید اگر از پیش این را می دانستیم که قرار نیست به صورت شفاهی ارائه شود، آن را برای یکی از کنفرانس های خارج از کشور ارسال می کردیم.

روز گذشته در «جمعه نامه» دنیای اقتصاد، یادداشت کوتاهی داشتم راجع به کمپین زیباسازی شهر که توسط امام جمعه شهر بیله سوار اجرا شده است. شهر بیله سوار در استان اردبیل یکی از شهرهای نواحی مرزی کشور است که به علت قرار گرفتن در مسیر ترانزیتی، به عنوان دروازه ورودی شمال کشور محسوب می شود. با این حال، وضعیت توسعه یافتگی شهر مطلوب نیست و از مشکلات زیادی رنج می برد. چند وقت پیش امام جمعه جدید این شهر، آقای جدایی در اقدامی نوآورانه کمپینی را راه اندازی کرد که هدف آن پای کار آمدن شهروندان برای کمک به زیباسازی مناظر شهری بوده است. نکته جالب این کمپین این است که خود ایشان شخصا بیل به دست گرفته و با حضور در اماکن عمومی، اقدام به کمک در زمینه مرمت و بهسازی فضای شهری نموده است. این جریان ظرف مدت کوتاهی توانسته توجهات عمومی را جلب کند و به کمپینی فراگیر تبدیل شود.

روزنامه دنیای اقتصاد از من خواسته بودند که یادداشتی درباره این اقدام و ارتباط آن با نوآوری اجتماعی و کارآفرینی اجتماعی بنویسم. دعوت می کنم ضمن دیدن این یادداشت از سایت روزنامه دنیای اقتصاد، مصاحبه با آقای جدایی را نیز بخوانید:

لینک مطلب در روزنامه دنیای اقتصاد

چهارشنبه گذشته در شهر کرمان، جلسه بسیار خوبی با مسئولین آموزش و پرورش استان کرمان داشتیم. بهانه جلسه، فعالیت هایی بود که در قالب پروژه توسعه منطقه ای گلباف در طی دو سال گذشته برگزار کرده بودیم و البته آن دسته از فعالیت ها که به توسعه آموزشی در منطقه مربوط می شد. حقیقت این است که ما(یعنی پژوهشکده سیاستگذاری دانشگاه شریف) به عنوان مشاور بانک قرض الحسنه رسالت در پروژه توسعه منطقه ای گلباف، این مزیت را نسبت به سایر پروژه های مشابه در استان کرمان داشتیم که علاوه بر حوزه اقتصادی و اشتغال زایی، یک دانش انباشته از کار در حوزه اجتماعی به دنبال مان بود و به همین خاطر برنامه های خیلی خوبی در حوزه آموزش و توان افزایی نسل های آینده تعریف و اجرا شد.

موضوع اصلی این جلسه، جشنواره پژوهشگران نوجوان گلباف بود که همانطور که قبلا در همین سایت توضیح داده شد، رویکردی متفاوت و خیلی خاصی به پژوهش داشت که به نوعی اولین رویداد در نوع خود است که در کشور اجرا می شود. گزارش عملکرد جشنواره، برای معاونین آموزش و پرورش استان بسیار جالب توجه بود و قولهای خوبی برای همکاری و پشتیبانی از این رویداد در دوره های بعدی مطرح شد که ما را برای پیگیری این مسیر، دلگرم تر می کند.

تجربه کار در گلباف، بیش از گذشته برای من ثابت کرد که اگر همت کنیم و از تهران پا را آن ور تر بگذاریم، در گوشه و کنار این کشور، انسان ها و ظرفیت های بسیار ارزشمندی وجود دارند که می توانند بهترین ها را خلق کنند. کافی است که بهشان خودباوری بدهیم و البته مسیر فعالیت شان را هم تسهیل کنیم تا شکوفا شوند.

امروز در سازمان مدیریت صنعتی، ارائه ای برای مجمعی داشتم که متشکل از نمایندگان برخی دستگاه های اجرایی و نیز فعالین حوزه مشاوره مدیریت و علاقه مند به CSR است. این مجمع که پس از یک سفر رسمی دولتی به هلند در بهار امسال شکل گرفته است، قصد دارد با هم اندیشی، اقداماتی برای ارتقای شاخص های عملکردی حوزه CSR (مسئولیت اجتماعی سازمانها) در کشور به اجرا در آورد. حضور برخی افراد اثرگذار نظیر مشاور اجتماعی وزیر نفت، مدیر عامل سازمان مدیریت صنعتی و برخی اساتید دانشگاهی، وزن این جمع را بالا برده است. تشکیل یک شورای ملی برای موضوع مسئولیت اجتماعی سازمانها، اگر اسیر محدودسازی ها و انحصار طلبی ها نشود و زمینه را برای فعالیت همه اشخاص و سازمانهای دغدغه مند و فعال در این حوزه فراهم کند، می تواند اقدام اثربخشی باشد و به آینده آن امید داشت. چراکه متاسفانه در شرایط فعلی، برخی افراد و شرکت های خصوصی با نگاه تجاری به این حوزه ورود کرده اند و سبب وارد آمدن آسیب هایی به این مفاهیم در فضای کسب و کار شده اند.

ارائه امروز من حول و حوش دو موضوع بود. یکی بنگاه های اجتماعی (با تاکید بر بانک های اجتماعی) و دیگری تجربه شبکه توسعه اجتماعی رسالت در پروژه توسعه منطقه ای گلباف که به عنوان یک نمونه از اقدامات بانک های اجتماعی در ایران مورد بررسی قرار گرفت. نکته جالب توجه برای من در این جلسه این بود که حتی در سطح افراد فعال  و دغدغه مند در این حوزه نیز، نیازهای دانشی جدی وجود دارد و ضرورت تمرکز بر افزایش اگاهی ها و تولید دانش بومی و تجربه نگاری های مرتبط، بسیار به چشم می آید. مسئله ای که سبب شد سال گذشته برای ایجاد نهادی به نام «مدرسه توسعه پایدار» مصمم شویم و هرچه جلوتر رفتیم نیز از کارکردهای آن، مطمئن تر شدیم.

ثبت نام مدرسه پاییزه توسعه پایدار و مسئولیت اجتماعی سازمانها، از مدتی پیش آغاز شده است و روزهای پایانی خود را سپری می کند. این دوره، چهارمین دوره از برنامه های آموزش فصلی مدرسه توسعه پایدار است که برگزار می شود و مخاطب آن همه کسانی است که در بخش های دولتی، خصوصی، دانشگاهی، مردم نهاد به نوعی کار و یا دغدغه هایشان با مسائل اجتماعی گره خورده است. ثبت نامی های این دوره تاکنون، طیف متنوعی از علاقه مندان را به مانند دوره های قبلی نشان می دهد و این یکی از نقاط قوت مدرسه است. برای ثبت نام و کسب اطلاعات بیشتر می توانید لینک زیر را ببینید: sdschool.ir/post/fall

یکشنبه 29 مهر، در نشست «بانک هایی اجتماعی و آینده پیش رو در ایران» که دومین جلسه از سلسله نشست های «توسعه پایدار برای ایران» بود، سخنرانی داشتم. در این ارائه 40 دقیقه ای، به معرفی مفهوم بانک اجتماعی و ارتباط آن با بنگاه اجتماعی و توسعه پایدار پرداختم و سپس چند نمونه از تجارب بانک های اجتماعی در دنیا را برای حضار، تشریح کردم. بانک تریودوس هلند، بانک گرامین بنگلادش، بانک چریتی انگلستان، بانک آلترناتیو سوئیس و اتحادیه جهانی بانکداری بر اساس ارزش ها، بخش های مختلف ارائه من بودند.

در این نشست که در دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه شریف و با استقبال نسبتا خوب(50 نفر) همراه بود، همچنین از کتابی که اخیرا در حوزه بانکداری اجتماعی با چند نفر از همکاران و دوستان ترجمه کرده بودیم(بانک های اجتماعی و آینده تامین مالی پایدار) هم رونمایی صورت گرفت.

بانکداری اجتماعی در دنیا و ایران، مفهومی نسبتا جدید است و در کشورمان، به جز یک بانک، نماینده شایسته دیگری در میان بانکهای اجتماعی دنیا نداریم. در بخش پرسش و پاسخ نشست گفتم که گسترش بنگاه های اجتماعی و بانک های اجتماعی در ایران، لازمه اش، تغییر نگاه ها به توسعه و کسب و کار است. مادامی که در دانشکده های مدیریت، «حداکثر کردن سود سهام داران» هدف نهایی بنگاه تعریف می شود، این موفقیت، دست نیافتنی خواهد بود. 

برای مطالعه گزارشی از این نشست، می توانید به وبسایت مدرسه توسعه پایدار، بخش نشست ها، مراجعه کنید(کلیک کنید).

دیروز عصر، شبکه 3 سیما بالاخره مستندی را که گروه مستندساز صدا و سیما از کارهای ما در توسعه پایدار منطقه ای گلباف استان کرمان تهیه کرده بود، پخش کرد. این برنامه 30 دقیقه ای، روایتی است از مدل فعالیت ما در گلباف که البته در تابستان 1396 ساخته شده است و کارهای انجام گرفته از ان موقع تا کنون را پوشش نمی دهد. نکته دیگر راجع به این مستند تلویزیونی این است که روایت و داستان آن، متعلق به تیم تهیه کننده است و مستقل از ما تهیه شده است و اگر ما طراح بودیم، به شیوه دیگری روایت این مستند را می نوشتیم.

علی ای حال، کار تیم مستند ساز به سرپرستی آقای مهدی فارسی برای ساختن یک روایت از مدل فعالیت ما و استخراج یک خروجی عامه فهم و غیرپیچیده برای مخاطبان تلویزیونی، کار راحتی نبوده است و می توان خروجی را قابل قبول و بسیار خوب ارزیابی کرد که برای ما هم ایجاد انگیزه زیادی کرده است. چند نفر هم که آن را دیده اند، به نظر می رسد ارتباط خوبی با محتوا توانسته اند برقرار کنند و نیز فهم خوبی نسبت به کارهای ما در توسعه منطقه ای گلباف پیدا کنند.

از شما هم دعوت می کنم این مستند را در سایت «تله وبیون» ببینید که در آن من هم حضور دارم و سعی کرده ام رویکردمان در پژوهشکده به فعالیت های اجتماعی-اقتصادی با هدف محرومیت زدایی را تاحدودی بیان کنم.

لینک سایت تله وبیون: http://www.telewebion.com/episode/1912469

لینک ویدئو کم حجم تر در سایت آپارات: https://www.aparat.com/v/FUuhr

چندی پیش یکی از شرکت های سایز کوچک و متوسط (SME) از طریق یکی از همکاران قبلی در سازمان مدیریت صنعتی، درخواست خدمات مشاوره جهت انتشار گزارش پایداری داشتند و ایشان بنده را معرفی کرده بودند.

در جلسه ای که با مدیر شرکت داشتیم برایم بسیار جالب بود که یک شرکت کوچک در ایران تصمیم به انتشار گزارش پایداری گرفته است. انتشار گزارش پایداری یا گزارش مسئولیت اجتماعی برای شرکت های بزرگ ایرانی مسبوق به سابقه است، اما اگر این مجموعه در هدف خود مصمم بماند، شاید اولین نمونه ایرانی از انتشار sustainability report در شرکت های کوچک باشد. نکته جالب دیگری که در این رابطه متوجه شدم انگیزه آنها بود. این شرکت قصد داشت هم در شبکه مراودات و همکاری های بین المللی خود و هم در فرایند پذیرش در بورس تهران، خود را یک مجموعه حرفه ای و قابل اعتماد نشان دهد و مدیریت شرکت به خوبی فهمیده بود که در دنیای امروز، عملکرد مثبت  در حوزه مسئولیت اجتماعی و توسعه پایدار، از نشانه های حرفه ای گری برای یک کسب و کار موفق است.

البته ذکر این نکته ضروری است که در این مسیر نباید به گزارش پایداری به شکل فقط یک ابزار برای تحقق هدف اقتصادی نگاه کرد و همانطور که من در صحبتهایم به مدیریت شرکت تاکید کردم، حداقل در فعالیت های مشاوره ای که من قبول می کنم، داشتن این اطمینان که مجموعه، «واقعا» به دنبال اثرگذاری اجتماعی مثبت (و نه صرفا حرکت نمایشی) است، یک موضوع لازم است و در غیر اینصورت، وارد این فعالیت مشترک نخواهم شد.

امید است که نگاه های اصیل اجتماعی، بیش از پیش در فضای کسب و کار کشور، نهادینه شود.

سه شنبه 10 مهر، یک روز خوب بود. اولین جلسه از نشست های «توسعه پایدار برای ایران» را در دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه شریف برگزار کردیم. جلسه با استقبال خیلی خوب همراه بود و همان طور که انتظار می رفت، داستان عاشقانه و متفاوت آقا و خانم صنعتی در راه اندازی گلاب زهرا، به عنوان یکی از برترین شرکت های تولید گلاب دنیا و البته یکی از بهترین نمونه های کسب و کار اجتماعی دوران معاصر، شرکت کنندگان را تحت تاثیر قرار داد.

گزارشی از این نشست(که برای انتشار در سایت پژوهشکده سیاستگذاری دانشگاه شریف) تهیه شده است را عینا در ادامه مطلب، برای اطلاع تان آورده ام.

اطلاعات بیشتر راجع به این نشست ها و جلسات بعدی آن را می توانید در وبسایت مدرسه توسعه پایدار ببینید(کلیک کنید).