به سوی پایداری در توسعه

پس از حدود ۱۰ سال از باز شدن پای گزارش‌های پایداری به فضای کسب‌وکار کشور، و بر اساس شناختی که از شرایط کمی و کیفی حاکم بر زیست بوم این موضوع در کشور پیدا کرده‌ایم، تصمیم گرفتیم که جدای از دوره‌های درون‌سازمانی، یک دوره آموزشی عمومی تخصصی و البته عملیاتی و کاربردی برای شرکت‌هایی برگزار کنیم که گزارش پایداری برایشان موضوعیت دارد یا دارند به آن فکر می‌کنند.

یک واقعیت مهم هم که انگیزه ما را برای برگزاری این دوره دوچندان کرد این است که اکثریت قریب به اتفاق گزارش‌های پایداری که در کشورمان و حتی توسط بنگاه‌های بزرگ و مشهور تولید شده‌اند، هم از لحاظ کیفی و هم از لحاظ روش‌شناسی فاصله زیادی با استانداردهای این حوزه دارند و برخلاف ادعاها حتی حداقل‌‌های انطباق با چهارچوب‌هایی مثل جی‌آر‌آی (GRI) را هم فراهم نکرده‌اند.

این دوره آموزشی در زمینه گزارش دهی پایداری، مبانی مهم و کاربردی مرتبط با فرایند تدوین گزارش پایداری و مسئولیت اجتماعی را برای مخاطبان فراهم می‌کند و با توج به خلاء دانشی که در میان حتی مشهورترین مشاوران این حوزه وجود دارد، فکر می کنم که در زمان مناسبی برای مخاطبان ارائه شده است.

در همین 48 ساعت گذشته، حدود 70 پیش ثبت نام برای این دوره داشتیم و ممکن هست که اگر تقاضاها جدی باشد، به برگزاری دوره مجزایی برای شرکت‌های خارج تهران و همچنین علاقمندان بیرون بنگاهی فکر کنیم. لذا اگر به حضور در این دوره علاقه مندید ولی کارشناس یا مدیر یک بنگاه نیستید، باز فرم ثبت نام را تکمیل کنید و شرایطتان را توضیح دهید. در ضمن این دوره قابلیت اجرای سفارشی برای شرکت‌ها را هم دارد.

ثبت نام و اطلاعات بیشتر: www.sdschool.ir/sreporting

یکشنبه 14 بهمن 1403 در مدرسه توسعه پایدار میزبان نشستی بودیم با عنوان "بازخوانی یک دهه تجربۀ گزارش‌دهی «پایداری» و «مسئولیت اجتماعی شرکتی» در ایران". 

یازده سال پیش (و احتمالا به عنوان اولین تلاش سازمان‌یافته در ایران برای ترویج گزارش‌دهی پایداری و مسئولیت اجتماعی شرکتی)، یک راهنمای ده صفحه‌ای کاربردی و مختصر و مفید برای گزارش‌دهی بر اساس چارچوب GRI (ویرایش G4) نوشتم و از طریق سازمان مدیریت صنعتی آن را منتشر کردیم. آن مسیر در آن سازمان آن‌طور که انتظار می‌رفت، به پیش برده نشد؛ با این حال چند سال بعد، «مدرسه توسعه پایدار» دانشگاه شریف را ایجاد کردیم که مرکزی باشد برای آموزش، مشاوره و پژوهش برای ترویج راه درست و اثربخش در زمینۀ پایداری و مسئولیت اجتماعی شرکتی و مباحث مرتبط؛

در این سال‌ها، خیلی از اشخاص و سازمان‌ها، به گزارش پایداری/CSR توجه نشان دادند. موقت یا مستمر؛ اصولی یا سطحی؛ کاربلدانه یا نابلدانه؛ تجاری یا دغدغه‌مندانه و شاید طیفی یا ترکیبی از این‌موارد...

گزارش‌دهی پایداری و مسئولیت اجتماعی در ایران هنوز با آن چیزی که باید باشد خیلی فاصله دارد. با این حال رو به جلو رفته و در این رویداد تلاش کردیم که بازخوانی‌ای راجع به چگونگی طی شدن این مسیر و موانع، چالش‌ها و فرصت‌های آن داشته باشیم.

جدای از شرکت در پنل پایانی، ارائه مقدماتی رویداد نیز با من بود که در آن «تصویری» از گذشته و حال «گزارش‌دهی پایداری در ایران» ارائه کردم. برخی نکات مهم در این رابطه از ارائه بنده به این قرار بودند:

• حدود 40 بنگاه اقتصادی گزارش‌دهی مسئولیت اجتماعی/ پایداری را حداقل یک‌بار تجربه کرده‌اند.
• ارجاع به چارچوب GRI محبوب، مشهور و رایج است.
• درصد کمی از گزارش‌ها –علی رغم ادعاها- از منطق GRI به درستی پیروی می‌کنند.
• زمزمه‌های اجباری‌شدن گزارش‌دهی برای برخی صنایع یا برخی بنگاه‌ها به گوش می‌رسد
• به دلایل مختلف –از جمله شرایط تحریم و نبودن در شبکه همکاری‌های بین‌المللی- از نظر کمّی (و کیفی) وضعیت گزارش‌دهی مسئولیت اجتماعی/پایداری در ایران نسبت به کشورهای مشابه در منطقه و جهان عقب‌تر است.

واقعیت این است که علی رغم رشد کمّی، از نظر کیفی وضعیت گزارش‌دهی پایداری در ایران شرایط مطلوبی ندارد. یعنی در این زمینه ما با یک رشد روبرو نبوده‌ایم. در پنل پایانی اشاره کردم که ریشه اصلی این موضوع به ضعف ظرفیتی در بدنه مشاورین این حوزه باز می‌گردد که حتی اغلب مشهوترین و فعال‌ترین مشاوران این حوزه نیز منطق استانداردهای بین‌المللی نظیر GRI را به درستی درک نکرده‌اند و در نتیجه گزارش‌های پایداری شرکت‌ها نیز آن کارکرد و خروجی‌ای که مورد انتظار است را به دنبال ندارند.

در پنل پایانی یک تعبیر بحث‌برانگیز، اما واقعی و دقیق به کار بردم و آن اینکه اغلب مشاوران این حوزه تصورشان از حرفه‌ای که دارند، «عکاسی» و «آرایشگری» است!! به این معنی که گزارش پایداری یک عکس از سازمان است که با بزک کردن و زیباسازی با فوت و فن‌های آرایشگری، تبدیل به یک کاتالوگ تبلیغاتی از شرکت می‌شود. بدون پرداختن جدی به مسائل مهم و بدون اینکه بتواند موتور تغییری را درون سازمان فعال کند. در حالیکه استانداردهای این حوزه نظیر استاندارد GRI، منطق اصلیشان یک منطق توانمندساز و تغییرآفرین در سازمان است و نه یک منطقه منفعل و حاشیه‌ای.

در بخش پایانی رویداد نیز یکی از همکاران مدرسه توسعه پایدار، دوست خوبم، آقای متین شهیاد از برنامه‌های آینده ما در این حوزه گفت؛ از جمله برگزاری کارگاه آموزشی گزارش پایداری در بهار 1404 و نیز راه‌اندازی مرکز کسب‌وکار مسئولانه و اجتماعی دانشگاه صنعتی شریف. در مطالب آینده بیشتر راجع به این کارگاه آموزشی و مرکز تخصصی خواهم نوشت.

امروز مهمان مرکز نوآوری‌های آموزش و ترویج وزارت جهاد کشاورزی بودم تا سمیناری دربارۀ «نوآوری اجتماعی» و «کارآفرینی اجتماعی» ارائه کنم. برگزاری چنین جلساتی در فضای سازمان‌های دولتی و شبه دولتی همواره حس غریبی دارد. ماهیت این مباحث با پویایی و نوآوری گره خورده و ساختارهای دولتی و حاکمیتی اغلب به‌خودی خود خیلی پشتیبان چنین مسیرهایی نیستند. با این حال، مرکز نوآوری‌های آموزش و ترویج وزارت جهاد کشاورزی تلاش دارد که در دل یک سازمان دولتی محرک توجه به مباحث نوین و رویکردهای جدید و متفاوت برای پاسخ به مسائل سنتی باشد.

نکته جالبی که همواره در چنین جلساتی با آن برخورد می‌کنم، مواجهه با کارشناسانی مشتاق و باانگیزه است که با موضوع ارائه نیز ارتباط جالبی برقرار می‌کنند و از جنس سوالاتی هم که می‌پرسند مشخص است واقعا اشتیاق زیادی به موضوع دارند. حتی می‌‌خواهم بگویم در فضای خمود و روزمره‌ای که در فرهنگ سازمانی موسسات مشابه رخنه کرده، یک جور روزنۀ امید انگار برایشان باز می‌شود. اما هم خودشان و هم خودم در کنار این اشتیاق، روی دیگری می‌بینیم که بعد از این جلسه مجدد آنها هستند و قواعد و ساختارهایی که اجازه پرداختن به این موضوعات متفاوت را نمی‌دهند. این موضوع به خصوص در شرایط دشوار اقتصادی و سیاستی حاکم بر این روزهای کشور نیز بیشتر به چشم می‌آید. جدای از اینکه چقدر این سمینارها و آموزش‌ها مفید می‌توانند باشند، یک پیام مهم دارند که هستند در همۀ سازمان‌ها افرادی با فکرها و ارزش‌های متفاوت که می‌توانند تکیه‌گاهی برای اقدامات تحول‌آفرین جهت کمک به زیست‌بوم نوآوری اجتماعی، و توسعه پایدار کشور باشند.

مسئولیت مدیران، به ویژه آنها که توانسته‌اند فراتر از کلیشه‌ها و چارچوب‌های دست‌وپاگیر را درک کنند، اینجا دوچندان سنگین می‌شود که تا جایی که می‌توانند مراقب انگیزه و اشتیاق این لشکر خاموشِ تحول‌آفرین باشند و درک کنند که در فقدان طراحی‌ها و سیاست‌گذاری‌های انسان-محور، این جماعت پر شوق و پر توان، فرسوده می‌شوند و به حاشیه و انزوا خواهند رفت.

امروز در مرکز علمی کاربردی کمیته امداد امام خمینی، یک کارگاه آموزشی برای کارشناسان مشارکت‌های مردمی کمیته امداد داشتم که موضوع آن، «آشنایی با گزارش مسئولیت اجتماعی/پایداری» بود. هدف اصلی این دورۀ آموزشی (که خودش بخشی از یک دورۀ جامع‌تر دربارۀ مسئولیت اجتماعی شرکتی بود)، توانمندسازی کارشناسان و مدیران بخش مشارکت‌های مردمی کمیته امداد به منظور بهره‌گیری بهتر از ظرفیت مسئولیت اجتماعی شرکتها و سازمانها برای جذب منابع مالی بود.

جدای از اینکه همیشه میزان اثربخشی دوره‌های آموزشی ضمن خدمت در سازمان‌های دولتی و شبه دولتی برایم یک دغدغه بوده و به دنبال آن باید تلاش زیادی کنیم که محتوا به شیوه‌ای اثربخش به مخاطبان ارائه شود، اما از منظر تخصصی همواره باید دقت کرد که اطلاعات به دردنخور و یا محتوای غیرکاربردی برای جامعۀ مخاطب خود ارائه نکنیم. به طور مشخص، می‌دانم که دوره‌های مشابهی با همین عنوان برای سازمان‌های مشابهی برگزار شده و می‌شود که مدرسان در آنها با ارائۀ سیاهه‌ای از اطلاعات تخصصی و غیر مرتبط با جایگاه سازمانی و حوزۀ ماموریتی مخاطبان، صرفا بلدبودن برخی اصطلاحات انگلیسی و یا حوزه‌های از دانش را به رخ مخاطبان یا مدیرانی می‌کشند که درگیر برگزاری دوره هستند و البته ممکن است همین اصطلاحات تخصصی و اغواکننده آنها را به سمت تعریف کارهای دیگر با مدرس هدایت (اغوا) کند.

اگر بخواهم دقیق‌تر راجع به همین دوره‌ای که مسئولیتش با خودم بود صحبت کنم، مثلا یک نگاه اشتباه این است که برویم و همان چیزی را که برای شرکت‌ها دربارۀ گزارش پایداری و مسئولیت اجتماعی عنوان می‌کنیم، اینجا برای یک سازمان اجتماعی عرضه کنیم. در حالیکه یک تفاوت بنیادین وجود دارد: درست است که موضوع، «گزارش دهی مسئولیت اجتماعی» است؛ اما یکی (یعنی شرکت) تولیدکننده گزارش است و دیگری (سازمان اجتماعی) بهره‌بردار از این گزارش و لذا نسبت آنها با این موضوع از دو دریچه دید متفاوت است و نباید به شکل یکسان موضوع را به ایشان عرضه کرد. یک غلط رایج که در برخی موارد مشابه رخ داده، مثلا این بوده آمده‌اند و استاندارد GRI را برای چنین مخاطبانی معرفی مبسوط کرده‌اند که اصلا نیازی به چنین سطحی از درگیری ذهنی با آن نداشته‌اند!

پی نوشت: چند سال پیش یک دورۀ جامع برای یک سازمان اجتماعی مشابه در این زمینه برگزار کرده بودم (اداره سلامت شهرداری تهران) و آن تجربه به من در رابطه با چگونگی طراحی دوره‌های آموزشی مسئولیت اجتماعی شرکتی برای کارشناسان و مدیران سازمان‌های اجتماعی بسیار آموخت.

این هفته، آخرین روز از دورۀ چهار روزۀ «آشنایی با توسعه پایدار: با نگاهی به زنجیرۀ تامین صنعت قطعه‌سازی خودروسازی» در شرکت سازه‌گستر سایپا برگزار شد.
این دوره احتمالا اولین دورۀ جامع با هدف کمک به ترویج مباحث پایداری در «زنجیرۀ تامین» یک صنعت بزرگ بوده که در کشورمان برگزار شده است. ضمن اینکه برای خود من هم تجربۀ متفاوتی بود، خوشحالم که در شرکت سفارش‌دهندۀ برنامه، رویه‌هایی چیده‌شده و برنامه‌هایی مد نظر است که برای اولین بار در ایران «مسئولیت اجتماعی گسترده‌تر» در طول یک زنجیرۀ تامین از منظر توجه به مباحث اجتماعی و محیطزیستی و پیامدهای مرتبط بر ذی‌نفعان، مورد توجه قرار بگیرد. مدیران سازمان به درستی تشخیص داده‌اند که در فردای پس از گشایش اقتصادی، ورود به شبکه‌‌های همکاری بین‌المللی نیازمند داشتن رویه‌ها و عملکردهای مشخص در حوزۀ پایداری است. خبر خوب اینکه ما در مدرسه توسعه پایدار در حال انعقاد یک قرارداد مشاوره‌ای هم با این مجموعه هستیم تا در گام‌های اولیۀ این مسیر، در کنارشان باشیم. در این مدت سعی کرده‌ایم به نقشه راه اولیۀ خوبی هم دست پیدا کنیم که چطور یک سازمان با این مختصات و با این زنجیرۀ تامین گسترده، باید مسیر پایداری را شروع کند. این نقشۀ راه البته کپی برداری از جایی نیست و حاصل تجارب 10 سالۀ گذشته در فضای مسئولیت اجتماعی و پایداری در کشور عزیزمان و نیز مطالعات مرتبط از تجارب بین‌المللی بوده است.

در آخرین دقایق از آخرین جلسه از آخرین روز برگزاری دوره، در چند اسلاید راجع به دشواری‌های مسیر پیش رویشان صحبت کردم و اینکه باید کفش‌های آهنی بپوشند و البته خود را برای یک «دو ماراتن» و نه یک «دو سرعت» آماده کنند! همچنین تاکید کردم که نیاز است دربارۀ مسئولیت اجتماعی و پایداری در سازمان زیاد گفت‌وگو کنند تا یک ذهنیت مشترک بسازند. چرا که این حوزه یک حوزۀ فنی و عادی مثل استقرار سایر سیستم‌های مدیریتی نیست.

این را هم بگویم که اینکه چندین نفر از کارشناسان و مدیران شرکت تمام این چهار روز را در این دی و بهمن شلوغ کاری، تا به انتها در جلسات شرکت کردند و مشتاقانه در بحث‌ها مشارکت داشتند، خیلی انگیزه‌بخش است و یادآور این است که اگر ساختارهای سازمانی اجازه دهند، ما ظرفیت‌های خیلی خوبی در بدنۀ همکاران داریم که می‌توانند لشگر و راهبران ترویج و پیشبرد مباحث پایداری، مسئولیت اجتماعی و ESG در سازمان باشند. لشگر و راهبرانی که همین حالا ممکن است در ناکارامدی ساختارها و نظام‌های مدیریتی، پژمرده و منفعل یا کم‌اثر باشند.

امروز، چهارشنبه 5 دی 1403، اولین روز از دورۀ جامع «آشنایی با توسعه پایدار: با نگاهی به زنجیرۀ تامین صنعت خودروسازی» را برای کارشناسان و مدیران منتخب شرکت «سازه گستر سایپا» برگزار کردم. سازه‌گستر سایپا، تامین‌کننده قطعات سایپا و مدیر زنجیره تامین آن است و خودش با بیش از 500 قطعه‌ساز در ارتباط است. سازه‌گستر با توجه به نیازی که از روندهای آتی صنعت قطعه‌سازی احساس کرده، به ویژه با نیم‌نگاهی به ورود به زنجیره تامین جهانی قطعه‌سازی (برای دوران پسا تحریم)، قصد دارد موضوع استانداردهای پایداری را در زنجیره تامین خود به پیش ببرد. طبعا ابتدا بحث گفتمان‌سازی و ظرفیت‌سازی است و در ادامه استقرار سیستم‌ها و بهبود شاخص‌های عملکردی.

در این راستا، ما از چند ماه پیش مذاکراتی با مدیران مرتبط این مجموعه داشتیم و جالب بود که فهمیدیم اصلا اداره‌ای با عنوان توسعه پایدار دارند و موضوع برایشان جدی‌تر از این حرف‌هاست. این احتمالا اولین تلاش سازمان‌یافته برای ترویج و پیاده‌سازی مباحث پایداری در زنجیره تامین یک شرکت بزرگ در کشورمان است. برای این هدف چالش‌برانگیز، آن هم در صنعت خودرو -که خودش گرفتار هزار حرف و حدیث است-، از مجموعه مدرسه توسعه پایدار دعوت شده که به عنوان مشاور کنارشان باشیم. به موازات اینکه بحث قراردادی این موضوع به جریان افتاده است، تصمیم بر این شد که معطل نمانیم و بحث آموزش‌‌های مقدماتی را شروع کنیم.

در همین جهت، یک دوره 4 روزه تعریف شد که روز اول آن با عنوان «دریچه‌ای به مفهوم توسعه پایدار و Sustainability» در محل شرکت برگزار شد. ما در جلسات بعد به تدریج و به شکل عمیق‌تری وارد مباحث پایداری در زنجیره تامین صنعت خودرو خواهیم شد.

امیدوار هستم که موضوع همکاری، محدود به بحث‌های آموزشی باقی نماند و تغییرات مدیریتی جدید مجموعه مانع از نهایی‌شدن قرارداد مشاوره‌ای/پژوهشی مرتبط نشود. به هر حال اولین تجربه‌ها در کشور درس‌آموخته‌های زیادی دارند و امیدوار هستم که با پیشبرد این موضوع در شرکت سازه‌گستر سایپا بتوانیم سنگ بنایی برای اقدامات بزرگتر و کامل‌تر در صنایع دیگر بسازیم.

واقعیت این است که اگر همین امروز دوران پساتحریم فرا برسد، صنایع کشور آماده همکاری‌های بین‌المللی نخواهند بود. چون در ده سال اخیر، مجموعه جدی و سخت‌گیرانه‌ای از الزامات مرتبط با پایداری در فضای کسب‌وکار بین‌الملل وضع شده است و این روند همچنان هم ادامه دارد.

(تلاشم بر این است که فضای دوره با بهره‌گیری از ابزارهایی چون فیلم، کار گروهی، مباحثه، بازی و ... تعاملی باشد)

شهریور امسال و در خلال سفر علمی که به چند کشور اروپایی داشتم، ارائه‌ای در دانشگاه تامپره فنلاند داشتم با موضوع «نوآوری اجتماعی برای توسعه پایدار شهری: کتاب‌های نوآورانۀ اجتماعی کودکان»؛ این ارائه به درخواست مرکز TURNS دانشگاه تامپره (که در زمینۀ توسعه پایدار شهری فعالیت می‌کند و نگاه ویژه‌ای هم به مناطق کم‌برخوردار دارد) و در خلال اقامت یک ماهه من در این دانشگاه برنامه‌ریزی و اجرا شد.

در این ارائه سعی کردم از تجربۀ پویش «سرزمین جاودانی من» و فلسفه شکل‌گیری آن بگویم و توضیح دهم که چطور نوآوری اجتماعی با استفاده از ابزارهای غیر عادی نظیر «ادبیات کودک» می‌تواند در خدمت توسعه پایدار محلی و شهری و روستایی قرار بگیرد. در ارائه توضیح دادم که هدف از این کتاب‌ها، گسترش ادبیات کودک نبوده است و «ادبیات کودک» ابزاری بود برای یک هدف توسعه‌ای و از این منظر شاید در نوع خود در دنیا کم‌نظیر یا بی‌نظیر باشد.

ارائه، بازخوردهای خیلی خوبی از شرکت‌کنندگان دریافت کرد و برایم جالب بود که یکی از آنها (که در زمینه پناهندگان کار می‌کرد) گفت که تقریبا هرملاحظه‌ای که این تجربۀ توسعه‌ای باید رعایت می‌کرد و به ذهنش رسیده بود را ما در طراحی «سرزمین جاودانی من» و فرایندهای آن لحاظ کرده بودیم؛ فرایندهایی که به شدت دغدغه «توانمندسازی» و ایجاد پویایی و جنبش و جوش در جوامع حاشیه‌ای و کمتر برخوردار را دارند. طبعا نکته جالب توجه‌ دیگر این ارائه برایشان این بود که از «ایران» برخاسته بود؛ کشوری که در غرب به شدت تصویر مخدوشی از آن توسط رسانه‌ها ارائه می‌شود.

البته من در ارائه، سعی کردم مبانی فلسفی و چرایی شکل‌گیری پویش «سرزمین جاودانی من» را هم توضیح دهم که ریشه‌اش به فعالیت‌های محرومیت‌زدایی ما در منطقه‌ای در استان کرمان در حدود 8 سال پیش باز می‌گشت. کتاب‌های سرزمین جاودانی من را می‌توانید در نرم افزار طاقچه ببینید و مطالعه کنید.

• اطلاعیه این ارائه در سایت دانشگاه تامپره فنلاند: research.tuni.fi/turns/news/turns-seed-event-social-innovations

از «سرزمین جاودانی من» تاکنون 15 عنوان کتاب در 6 منطقۀ کشور چاپ شده است. نویسندگان و تصویرگران بومی، پیام‌های محتوایی راجع به پیشرفت، آبادانی و توسعه پایدار در خلال شعر و داستان و همچنین وجود سوژه‌ها و عناصر بومی در کتاب‌ها، ویژگی‌های هویتی سه‌گانۀ آثار این مجموعه کتاب‌هاست.

امروز، بیست و نهم خرداد، در نشست فصلی موسسه توسعه و ابتکار نوید، ارائه ای داشتم با موضوع «کسب و کار اجتماعی: از چیستی تا چگونگی». در این ارائه که با حضور جمع منتخبی از فعالین اجتماعی و نمایندگان سازمانهای اجتماعی برجسته کشور برگزار شد، سعی کردم جدای از تبیین چیستی کسب و کار اجتماعی و ارائه یک تعریف راهگشا از آن، راجع به نکات مدیریتی و چگونگی اداره آن نیز صحبت کنم.

در بخش چیستی، بر دو شاخص «خودگردانی اقتصادی» و «اولویت داشتن ماموریت اجتماعی» به عنوان شاخص های الزامی «کسب و کار اجتماعی» تاکید کردم و از مواردی چون «تمرکز بر شکست بازار و حیطه‌های غیر جذاب اقتصادی»، «امکان دسترسی/بهره‌مندی اقشار خاص و کمتر قدرتمند»، «حرکت در راستای توسعه پایدار»، «عدم نقض خطوط قرمز اخلاقی و حقوقی» و  غیر انتفاعی بودن به عنوان شاخصهای تکمیلی یاد کردم و هر کدام از این موارد را مورد بحث قرار دادم. در بخش «چگونگی» ضمن تبیین برخی نکات و جوانب مهم مرتبط با راه اندازی و اداره کسب و کارهای اجتماعی، بر این واقعیت تاکید کردم که کسب‌وکار اجتماعی، یک گونه خاص و متفاوت از سازمان است و مدیریت و ملاحظات موفقیت آن لزوما با کسب‌وکارهای تجاری یکسان نیست و باید این را به دقت مدنظر داشت.

ما در حال حاضر در حال نگارش کتابی با عنوان «کسب و کارهای اجتماعی در ایران» هستیم و این ارائه، منعکس کننده بخشی از یافته های این طرح تحقیقاتی نیز بود. واقعیت این است که مفهوم کسب و کار اجتماعی در ایران هنوز بسیار نوپاست و باید برای تبیین آن و راهنمایی بهتر مخاطبان و علاقه مندان، کارهای تولید محتوا و گفتمان سازی مناسبی صورت بگیرد. پروژه تحقیقاتی ما که منتهی به انتشار یک کتاب خواهد شد، بهانه خوبی بوده که بتوانیم در این زمینه تولید محتوای آموزشی و ترویجی داشته باشیم. به ویژه اینکه بدانیم کتابهای تالیفی در این حوزه که متناسب با تجارب و شرایط حاکم بر فضای کشور عزیزمان است نیز نایاب هستند.

امروز در اتاق بازرگانی تهران، میهمان نشستی بودم که به موضوع «کارآفرینی اجتماعی» اختصاص داشت. در این نشست که با حضور جمعی از اعضای اتاق و علاقه مندان حوزه کارآفرینی اجتماعی برگزار شد، به همراه مهمانان، درباره کارآفرینی اجتماعی و ملاحظات آن صحبت کردم. طبق هماهنگی و توافقی که با برخی سخنرانان دیگه هم از قبل داشتیم در این جلسه سعی کردم بر خلاف بسیاری از نشستهای مشابه، از جنبه های هشدارآمیز کارآفرینی اجتماعی به عنوان یک حوزه تخصصی که هرکسی نباید به آن وارد شود صحبت کنم. این بحث البته برای برخی شرکت کنندگان خوشایند نبود و معتقد بودند که هر کس که دوست دارد باید بتواند وارد حوزه کارآفرینی اجتماعی شود. اما صحبت ما این بود که اگر دوست دارید به کارآفرینی اجتماعی کمک کنید، تنها راه و البته مطلوب ترین راه این نیست که خودتان اقدام به شروع فعالیت کارآفرینانه در این حوزه کنید. کارآفرینی اجتماعی برای تحقق اهداف اجتماعی خود، ملاحظات زیادی به همراه دارد و نمی توان با نگرش غیر اجتماعی وارد آن شد. شکست کارآفرینی اجتماعی فقط شکست سرمایه اقتصادی نیست و سرمایه اجتماعی و همچنین امید و انرژی مخاطبان خود را نیز ممکن است قربانی کند و البته به حیثیت این مفهوم در کشور عزیزمان نیز ضربه وارد نماید.

در واقع بحث اصلی من این بود که «نیت خوب کافی نیست» و بر این اساس، به فعالین اتاق پیشنهاد دادم که اگر به دنبال حمایت از کارآفرینی اجتماعی هستند، گزینه های زیر را مد نظر قرار دهند:

• تا حد امکان پرهیز از شروع فعالیت کارآفرینانه اجتماعی جدید و در عوض رفتن به سمت مشارکت با کارآفرینان اجتماعی اصیل و دارای تجربه برای ایجاد نهادهای جدید
• حمایت از کسب و کارهای اجتماعی موجود
• خرید حمایتی از محصولات و خدمات کارآفرینان اجتماعی موجود
• کمک به تقویت زیست بوم کارآفرینی اجتماعی در کشور با پر کردن و تقویت اجزای خالی این سیستم نظیر ساختار تامین مالی مناسب، حمایت از پژوهش و تولید دانش، بازارسازی، قوانین حمایتی و ...

 خوشبختانه برگزارکنندگان برنامه، ضمن انعکاس خبر برنامه، ویدئوی کامل صحبتهای من و سایر شرکت کنندگان را در آپارات بارگزاری کرده اند و شما می توانید از لینکهای زیر به آنها دسترسی پیدا کنید: 

• ویدئوی سخنرانی بنده در نشست
• گزارشی از نشست در سایت مجمع کارآفرینان

در هفته گذشته و هفته جاری، روزهای 24 و 30 بهمن و نیز اول اسفند، دوره های آموزشی مفصلی در شرکت پتروشیمی زاگرس در منطقه عسلویه برای کارشناسان ارشد و نیز مدیران مربوطه داشتم. این دوره ها برای اولین بار در ایران ارائه می شدند و به آموزش گزارش دهی مسئولیت اجتماعی (پایداری) بر اساس استاندارد جدید موسسه GRI یعنی استاندارد GRI 2021 اختصاص داشتند. این استاندارد از اول ژانویه 2023 عملیاتی شده اند و یعنی حدود یک ماه بعد از عملیاتی و اجباری شدن آنها، این دوره را برگزار کردیم. گزارش دهی مسئولیت اجتماعی در شرکتهای ایرانی، هنوز نتوانسته ظرفیتهای بالقوه خود را فعال کند و در جهت کمک به رشد و اعتلای سازمانها در مسیر توسعه پایدار یاری برساند.

پایبندی جدی به استانداردهایی چون GRI کمک خواهد کرد که موضوع گزارش دهی ، از صرف «تولید گزارش» فراتر رفت و «طی کردن فرایند گزارش دهی» اهمیت بیشتری پیدا کند. این فرایند، به واسطه اقتضائاتی که دارد، چرخه های گفتگو و یادگیری قدرتمندی را در سازمان فعال می کند که لازمه رشد و اعتلای بینش و اقدامات سازمان در حوزه توسعه پایدار و مسئولیت اجتماعی خواهد بود. در مشاوره ها و همچنین دوره های آموزشی مرتبط، خیلی بر ضرورت سرمایه گذاری و تمرکز سازمانها بر طی کردن درست مسیر گزارش دهی تاکید می کنم.

با این حال، بسیاری از سازمانها در دام خود «گزارش» به عنوان یک هدف نهایی می افتند و اجازه نمی دهند که بسترهای لازم برای ایجاد حلقه های یادگیری در سازمان شکل بگیرد و نهایتا خودشان هم حس خوبی از نتیجه کار، جز تولید یک سری برشورهای شبه تبلیغاتی، پیدا نخواهند کرد. نکته قابل اعتنای دیگر در این زمینه، فقدان مشاوران کاربلد و مسلط به مبانی و مفاهیم و کارکردهای سیستمهای مدیریتی مسئولیت اجتماعی از جمله استانداردهای گزارش دهی نظیر GRI است. متاسفانه در سالیان گذشته همین دوره ها، توسط افرادی که خیلی سنخیتی با حوزه اجتماعی مدیریت نداشته اند و فهم درستی هم از مسیر استاندارد، برگزار شده است و حتما در آینده هم برگزار می شود. امیدوار هستم که با تقویت آگاهی مدیران شرکتها و نیز افزایش توانمندی مشاوران، اعتمادها به کارکردهای این استانداردها، بیش از پیش جلب شود.

ساحل زیبای بندر سیراف و مجتمع اقامتی شرکت پتروشیمی جم- صد افسوس که بوی مرتبط با آلایندگی ناشی از انتشار گاز فلر در هوای منطقه، اجازه بهره مندی مناسب ساکنان از این طبیعت و سواحل زیبا را نمی دهد