به سوی پایداری در توسعه

امروز، در چارچوب یک دوره جامع آشنایی با کسب و کارهای نوپا در کمیته امداد، یک ارائه آموزشی راجع به مفهوم کارآفرینی اجتماعی داشتم. شرکت کنندگان در این برنامه، مسئولین اشتغال کمیته امداد از سراسر کشور بودند و گویا کمیته امداد قصد دارد از ایجاد و گسترش کسب و کار برای مددجویان خود حمایت کند و دعوت از من برای سخنرانی نیز، به خاطر مهم بودن مدل کسب و کار اجتماعی در میان این سیاست های اقتصادی حمایتی است. از من خواسته شده بود بخشی از ارائه ام به بحث ارزیابی تاثیرات اجتماعی ایده های نوآورانه اختصاص داشته باشد و در واقع، این تاثیر اجتماعی، چیزی است که در نهادهای حمایتی مثل کمیته امداد، یک اصل و هدف جدی باید باشد.

موضوعی که در بخش پایانی صحبت هایم بسیار روی آن تاکید کردم، این بود که مراقب باشید که پیوند فضای استارتاپی با حوزه اجتماعی، بدون داشتن نگرش اجتماعی درست و اصیل، می تواند فاجعه بار باشد. مثالهایی از اتفاقات بدی که در این حوزه می تواند به سبب ورود افراد با نگاه غیر اجتماعی به این حوزه رخ دهد را ذکر کردم که مهمترین اش، رویدادی با موضوع نوآوری اجتماعی در یکی از دانشگاه های بزرگ کشور بود که در آن از «کودکان کار» به سبب اینکه توقع مالی زیادی ندارند، به عنوان یک فرصت ناب! جهت راه اندازی کسب و کار یاد شده بود!!!!

متاسفانه نه فقط در ایران، در دنیا نیز یک جریان پر قدرتی وجود دارد که تلاش دارد حوزه های اصیل اجتماعی نظیر کارآفرینی اجتماعی، مسئولیت اجتماعی شرکت ها، و توسعه پایدار را به نفع منافع دنیای سرمایه سالاری، مصادره کند و با عینک منفت طلبانه، این حیطه را هم به محلی برای حداکثر کردن منافع شخصی خود تبدیل نماید.

فناوری، و نوآوری هیچ گاه نمی تواند به کم شدن فقر کمک کند، مگر اینکه پشت آن، یک نگاه اجتماعی اصیل و یک تعهد راستین به حل مسائل اجتماعی وجود داشته باشد.

از ابتدای پاییز امسال، من درگیر یک فعالیت آموزشی اختصاصی برای اداره کل سلامت شهرداری تهران شده ام. طبق این تفاهم، تا پایان سال و هر سه شنبه، درگیر اجرای یک دوره آموزشی اختصاصی برای مسئولین خانه های سلامت مناطق 22 گانه شهرداری تهران هستم. این دوره آموزشی که سعی شده مبتنی بر اصول یادگیری تعاملی طراحی شود، در رابطه با «مسئولیت اجتماعی شرکت» هاست و قرار است به مسئولین خانه های سلامت کمک کند که از ظرفیت مسئولیت اجتماعی سازمانها(CSR) بهتر برای پیشبرد اهداف خود در حوزه سلامت استفاده کنند.

دوره ها 8 ساعته و در دو نیم روز است که در واقع هر گروه، دو سه شنبه پشت سر هم، درگیر دوره آموزشی خواهند شد. تجربه جدیدی است و البته بازخوردهای گرفته شده از جلسات ابتدایی هم برای من به نسبت دوره های معمول آموزشی ضمن خدمت سازمانهای این چنینی، بسیار بسیار دلگرم کننده بوده است. یکی از اتفاقات خوبی که در طراحی این دوره افتاد، نگاه مثبت و باز کارشناسان مسئول در اداره کل سلامت شهرداری تهران به شیوه آموزشی مدرسه توسعه پایدار و صرف منابع برای طراحی و اجرای یک دوره اختصاصی با زمان کافی بود. من به شدت از کارگاه های آموزشی یکی دو ساعته بی هدف پرهیز دارم و این بلند نظری در کارفرمای این دوره آموزشی، کمک کرده که تاکنون تجربه خیلی خوبی از برگزاری دوره های اختصاصی اداره سلامت داشته باشیم. دوره هایی که متناسب با نیازهای ایشان نیز تدوین شده است.

یکی از حوزه‌هایی که من در آن به طور تخصصی کار می کنم و در ایران نیز برای آن، مشاور خوب، خیلی کم داریم، بحث گزارش دهی مسئولیت اجتماعی شرکت ها یا آن چیزی است که در ادبیات به آن گزارش پایداری یا Sustainability Report می گویند. 

گزارش دهی مسئولیت اجتماعی در ایران، هنوز قدم های آغازین خود را طی می کند و به نوعی در دوران جنینی است. ما هم از نظر کیفیت و هم از کمیت گزارش هایمان، وضعیت خوبی در دنیا و حتی در مقایسه با کشورهای مشابه منطقه نداریم.

از این ها که گذر کنیم، یک مشکل بزرگ در این حوزه هم برداشت های نادرست از استانداردها و روش های بین المللی گزارش دهی است. استاندارد GRI که اختصاصا برای گزارش دهی مسئولیت اجتماعی شرکت ها تدوین شده است، در ایران، دچار چند سوء برداشت است و متاسفانه در نبود مراجع دانشی کافی، و در جولان مشاوران مدیریت بی رقیب، اصلاح هم نمی شود.

یکی از این سوء برداشت ها، بزرگنمایی ها در مورد اهمیت GRI است. متاسفانه برخی مشاوران آنچنان این چارچوب راهنما را بزرگ و پیچیده و بدور از کاستی جلوه می دهند که بعضا شرکت ها را ضمن پیروی چشم و گوش بسته از آن، گرفتار هزینه های عجیب و غریب مشاوره ای خود نیز برای انطباق با GRI می کنند.

مشکل دوم این است که همین مشاوران مدعی GRI، حتی اصول اولیه GRI را نیز بلد نیستند. در واقع راهنمای چند صد صفحه ای GRI گویی در حوصله برخی از بزرگواران این حوزه نمی گنجد و لذا با یک برداشت سطحی از آن، پا به عرصه مشاوره گزارش دهی بر اساس استاندارد GRI گذاشته اند و متاسفانه ماحصل کار این شده که اغلب گزارش های ایرانی که مدعی انطباق با GRI هستند، از نظر مبنایی، اساسا سنخیتی با GRI ندارند و حتی جداول انطباق انتهای گزارشهایشان هم سراسر اشکال و ایراد است. و البته در جهل شرکت های کارفرما، این اشتباهات مشاورانِ کم سواد، رو نمی شود و این چرخه معیوب ادامه پیدا می کند. بانک بزرگی را می شناسم که هر سال گزارش می دهد، هر سال مدعی انطباق با GRI می شود و هر سال هم اشتباه می کند که فکر می کند با GRI منطبق هست!

شرکتی به من مراجعه کرد که می خواهیم گزارش مان را که کلی هزینه برایش کرده ایم، ترجمه کنیم و برویم گواهی تائیدیه از GRI هم بگیریم، و من در همان نگاه اول متوجه شدم که این گزارش منطبق بر GRI نیست و با ارسال برای گرفتن تائیدات لازم، برگشت خواهد خورد و چون شاکله گزارش هم مشکل دارد، قابل اصلاح نیست و باید گزارشی با رویکرد جدیدی نوشت.

متاسفانه «عدم مسئولیت پذیری فردی» گریبان برخی مشاوران حوزه «مسئولیت پذیری شرکت ها» را گرفته است. 

در مدرسه توسعه پایدار، به دنبال ایده هایی هستیم که کمی این فضای پر از جهل را شفاف تر کنیم و تشخیص سره از ناسره را برای کارفرمایان راحت تر. تا ببینیم خدا چه می خواهد.

ثبت نام برای مدرسه پاییزه «توسعه پایدار و مسئولیت اجتماعی سازمانها» شروع شده است. این دوره که از 13 آبان شروع می شود، با سه اتفاق جدید نسبت به دوره های قبلی مدرسه روبروست. نخست اینکه ساعات آموزشی از 20 به 28 ساعت افزایش یافته است. دیگر اینکه یک نیم روز اختصاصی به موضوع «توسعه محلی» پرداخته می شود و نهایتا اینکه کانون همراهان مدرسه توسعه پایدار همزمان با این دوره شروع به کار کرده و همه شرکت کنندگان در این دوره واجد پیوستن به آن خواهند شد تا «یادگیری برای توسعه پایدار» پس از این دوره قطع نشود. قاعدتا به مانند دوره های قبلی، ظرفیت محدود است و اگر علاقه مند به شرکت در یک دوره آموزشی خاص و بسیار متفاوت در حوزه های توسعه پایدار و مسئولیت اجتماعی هستید، این احتمالا بهترین گزینه شما در ایران است. پس صفحه ثبت نام را ببینید و درباره شرکت در رویداد، تصمیم بگیرید: کلیک کنید

با ابتکار معاونت اجتماعی منطقه 22 شهرداری تهران، جمعی از شرکت های ساختمانی مدتی است گردهم آمده اند و چند وقت یک بار در جلساتی دورهمی به بحث و تبادل نظر راجع به موضوع مسئولیت اجتماعی سازمانی می پردازند. شهرداری منطقه 22 امید دارد که بتواند از ظرفیت مسئولیت اجتماعی این شرکت ها(که بعضا بسیار بزرگ هم هستند) در جهت کمک به مسائل اجتماعی و نیازهای منطقه 22، بهره بگیرد.

من امروز به عنوان میهمان به جلسه دومشان دعوت شده بودم تا ارائه ای راجع به مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکت ها و چرایی و چگونگی پرداخت به این حوزه داشته باشم. در ارائه سعی کردم که با مثال هایی از تجربیات خوب ایرانی در این حوزه نشان دهم که می شود و باید در این راه قدم های موثر برداریم. بعد از ارائه، گفتگوهای خوبی هم راجع به موضوع در بین حضار در گرفت.

در پایان جلسه به مسئول خدمات اجتماعی منطقه گفتم که این جمع ظرفیت خیلی خوبی است و شما اگر بتوانید این جمع را حفظ کنید و جلسات را همینطور پرشور و زنده نگه دارید، شاید بتوانید یک الگوی خیلی خوب از مشارکت بخش خصوصی و دولتی و سازمانهای مردم نهاد(که آنها هم در جلسه حضور داشتند) در جهت کمک به مسائل شهری شکل دهید. در کنار امیدها، یکی از نگرانی هایی که من همیشه نسبت به چنین جریاناتی دارم، این است که یک نهاد دولتی(اینجا شهرداری) میزبان است و تداوم و چگونگی برگزاری آن بسیار حساس است که زیر سایه محدودیت ها و اقتضائات سازمانهای دولتی، به اعتماد و انگیزه همراهان لطمه نزند. باید منتظر ماند و دید که چه خواهد شد...

ما در مدرسه توسعه پایدار ترجمه یک کتاب خوب و مرجع در حوزه مسئولیت اجتماعی سازمانها را شروع کرده ایم. بنا به مصالحی که با مترجم همکار این کتاب به آن رسیدیم، تصمیم گرفتیم فعلا نام کتاب را رسانه ای نکنیم و همچنین تصمیم گرفتیم در مذاکره با نویسندگان اصلی کتاب، مجوزهای رسمی را هم دریافت کنیم. امری که البته به دلیل عدم عضویت ایران در کنوانسیون Bern، در میان مترجمان داخلی مرسوم نیست و ما هم راه نه چندان راحتی برای دریافت آن داریم. چراکه مسئله تحریم ها، ظاهرا بر این موضوع سایه افکنده و در تماس اول، ناشر بین الملل، به دلیل عدم امکان مراوده مالی، موضوع را منتفی دانست. البته ما در حال مذاکراتی هستیم که با ایده دیگری بتوانیم ناشر را قانع به صدور مجوز کنیم. امیدوارم که کار به خوبی انجام شود و به زودی هم این کتاب ارزشمند و مرجع را معرفی کنیم. ما به شدت به محتوای خوب فارسی در حوزه مسئولیت اجتماعی سازمانها نیاز داریم. با ترجمه شروع کرده ایم و انشالله در آینده ای نه چندان دور، در این زمینه بتوانیم مبتنی بر تجربیات داخلی، تالیف هم داشته باشیم.

امروز در شرکت ایران خودرو، یک کارگاه آموزشی داشتم راجع به «موضوعات اساسی مسئولیت اجتماعی». این کارگاه بخشی از پروژه مشاوره ای من برای ایران خودرو جهت تدوین گزارش مسئولیت اجتماعی امسال شان است. یکی از اتفاقات خوبی که توانستیم در مذاکره با مدیریت مسئولیت اجتماعی ایران خودرو در موردش به جمع بندی برسیم، گنجاندن «موضوعات اساسی مسئولیت اجتماعی» در گزارش امسال ایران خودرو است. در واقع بعد از دو دوره گزارش دهی که به نوعی آغاز راه برای ایران خودرو بود، حالا وقت آن بود که یک سطح، کار را ارتقا داد و به این بحث پرداخت. بحثی که قطعا می تواند برای برنامه های مسئولیت اجتماعی ایران خودرو، دستاوردهای مثبتی داشته باشد و یک گام رو به جلوست.

امروز جلسه ای بنا به درخواست دفتر توسعه پایدار آبفای تهران وزارت نیرو با مدیر و کارشناسان این دفتر داشتم. 4 نفر از همکاران این دفتر در دوره مدرسه بهاره توسعه پایدار ما شرکت کرده بودند و حالا علاقه مند بودند که فعالیت هایی را در این حوزه با یکدیگر تعریف کنیم. به عنوان شروع صحبت از تدوین گزارش پایداری برای آبفای استان تهران به عنوان پایلوت در کل کشور شد و همچنین همراهی به عنوان مشاور جهت پیشبرد موضوع توسعه پایدار در وزارت خانه.

حقیقت اینکه علی رغم جلسه خوبی که داشتیم، من به پیشرفت کار در وزارت نیرو خوش بین نیستم و فکر می کنم موانع جدی بزرگی بر سر این امر وجود دارد. در حقیقت تصور من این است که ساختارهای دولتی سیاست زده که در آن گروه های فشار قدرتمند(در اینجا شرکت های پیمانکاری) بر تصمیم گیری ها سایه انداخته اند، دشوارترین جاها برای پیشبرد چنین مواردی هستند. حتی در صورت پیشبرد چنین موضوعاتی، احتمالا گزارش های مسئولیت اجتماعی یا توسعه پایدار، بیشتر در سطح نمایشی باقی خواهند ماند و توانایی ورود به موارد مهم و چالشی را نخواهند داشت.

*پسا نوشت: چند وقت بعد از این جلسه، پیش بینی ام درست از آب درآمد و موضوعات به کلی منتفی شد! البته باید خدا را شکر کرد. چون من ذهنم درگیر بود که اگر قرار است نتوانم به شکل موثری کارها را جلو ببرم، از این همکاری استعفا دهم که دیگر نیازی به آن نشد!

مدرسه بهاره توسعه پایدار امسال، با استقبال بسیار خوبی روبرو شد. به طوری که یک هفته پیش از شروع دوره مجبور شدیم ثبت نام را متوقف کنیم. این دوره هم به مانند دوره های گذشته از تنوع خوبی در بین مخاطبان روبرو بود و پذیرای 22 نفر هستیم. دوره بعدی ما احتمالا تابستان برگزار می شود. می توانید وبسایت مدرسه توسعه پایدار را برای اطلاع از دوره بعدی دنبال کنید(کلیک کنید).

چندی پیش، از طرف شرکت برق حرارتی تماسی با من گرفته شد و درخواست برگزاری جلسه مذاکره و نهایتا ارسال پروپوزال جهت احداث پارک های انرژی در نیروگاه های تابعه شرکت مادرتخصصی تولید نیروی برق حرارتی داده شد. موضوع این است که این مجموعه دولتی نیروگاه دار کشور، با ایده گرفتن از اقدامی که در شرکت خصوصی ماه تاب در نیروگاه های رودشور و شوباد انجام شده است، به فکر احداث «پارک انرژی» در مجموعه های نیروگاهی وابسته به خود افتاده است. طی مذاکراتی که داشتیم، سعی کردیم موضوع را دقیق تر کنیم و نهایتا هم پیشنهادی به ایشان ارائه کنیم که به عنوان پژوهشکده سیاستگذاری دانشگاه شریف، مشاور و همراه آنها در احداث نمونه پایلوت باشیم. با این حال، من خیلی خوش بین نیستم که این موضوع در بخش دولتی به راحتی بخش خصوصی و تجربه ای که در ماه تاب گستر رخ داده، پیش برود. در همین جلسات مذاکره هم با ابعادی از دشواری های کار و ملاحظات غیرتخصصی موضوع که ممکن است بر کار سایه بیاندازد، آشنا شدم. واقعا نمی توانم حدس بزنم که این موضوع آیا به سرانجام می رسد یا خیر. با این حال، اینکه یک تجربه بخش خصوصی، توانسته موجب تغییر نگرش هایی در دولت شود، به خودی خود ارزشمند است و می تواند برای کسانی که به دنبال ترویج الگوهای خوب در حوزه مسئولیت اجتماعی سازمانی در کشور هستند، ایده دهنده باشد.