به سوی پایداری در توسعه

امروز، بیست و نهم خرداد، در نشست فصلی موسسه توسعه و ابتکار نوید، ارائه ای داشتم با موضوع «کسب و کار اجتماعی: از چیستی تا چگونگی». در این ارائه که با حضور جمع منتخبی از فعالین اجتماعی و نمایندگان سازمانهای اجتماعی برجسته کشور برگزار شد، سعی کردم جدای از تبیین چیستی کسب و کار اجتماعی و ارائه یک تعریف راهگشا از آن، راجع به نکات مدیریتی و چگونگی اداره آن نیز صحبت کنم.

در بخش چیستی، بر دو شاخص «خودگردانی اقتصادی» و «اولویت داشتن ماموریت اجتماعی» به عنوان شاخص های الزامی «کسب و کار اجتماعی» تاکید کردم و از مواردی چون «تمرکز بر شکست بازار و حیطه‌های غیر جذاب اقتصادی»، «امکان دسترسی/بهره‌مندی اقشار خاص و کمتر قدرتمند»، «حرکت در راستای توسعه پایدار»، «عدم نقض خطوط قرمز اخلاقی و حقوقی» و  غیر انتفاعی بودن به عنوان شاخصهای تکمیلی یاد کردم و هر کدام از این موارد را مورد بحث قرار دادم. در بخش «چگونگی» ضمن تبیین برخی نکات و جوانب مهم مرتبط با راه اندازی و اداره کسب و کارهای اجتماعی، بر این واقعیت تاکید کردم که کسب‌وکار اجتماعی، یک گونه خاص و متفاوت از سازمان است و مدیریت و ملاحظات موفقیت آن لزوما با کسب‌وکارهای تجاری یکسان نیست و باید این را به دقت مدنظر داشت.

ما در حال حاضر در حال نگارش کتابی با عنوان «کسب و کارهای اجتماعی در ایران» هستیم و این ارائه، منعکس کننده بخشی از یافته های این طرح تحقیقاتی نیز بود. واقعیت این است که مفهوم کسب و کار اجتماعی در ایران هنوز بسیار نوپاست و باید برای تبیین آن و راهنمایی بهتر مخاطبان و علاقه مندان، کارهای تولید محتوا و گفتمان سازی مناسبی صورت بگیرد. پروژه تحقیقاتی ما که منتهی به انتشار یک کتاب خواهد شد، بهانه خوبی بوده که بتوانیم در این زمینه تولید محتوای آموزشی و ترویجی داشته باشیم. به ویژه اینکه بدانیم کتابهای تالیفی در این حوزه که متناسب با تجارب و شرایط حاکم بر فضای کشور عزیزمان است نیز نایاب هستند.

امروز در اتاق بازرگانی تهران، میهمان نشستی بودم که به موضوع «کارآفرینی اجتماعی» اختصاص داشت. در این نشست که با حضور جمعی از اعضای اتاق و علاقه مندان حوزه کارآفرینی اجتماعی برگزار شد، به همراه مهمانان، درباره کارآفرینی اجتماعی و ملاحظات آن صحبت کردم. طبق هماهنگی و توافقی که با برخی سخنرانان دیگه هم از قبل داشتیم در این جلسه سعی کردم بر خلاف بسیاری از نشستهای مشابه، از جنبه های هشدارآمیز کارآفرینی اجتماعی به عنوان یک حوزه تخصصی که هرکسی نباید به آن وارد شود صحبت کنم. این بحث البته برای برخی شرکت کنندگان خوشایند نبود و معتقد بودند که هر کس که دوست دارد باید بتواند وارد حوزه کارآفرینی اجتماعی شود. اما صحبت ما این بود که اگر دوست دارید به کارآفرینی اجتماعی کمک کنید، تنها راه و البته مطلوب ترین راه این نیست که خودتان اقدام به شروع فعالیت کارآفرینانه در این حوزه کنید. کارآفرینی اجتماعی برای تحقق اهداف اجتماعی خود، ملاحظات زیادی به همراه دارد و نمی توان با نگرش غیر اجتماعی وارد آن شد. شکست کارآفرینی اجتماعی فقط شکست سرمایه اقتصادی نیست و سرمایه اجتماعی و همچنین امید و انرژی مخاطبان خود را نیز ممکن است قربانی کند و البته به حیثیت این مفهوم در کشور عزیزمان نیز ضربه وارد نماید.

در واقع بحث اصلی من این بود که «نیت خوب کافی نیست» و بر این اساس، به فعالین اتاق پیشنهاد دادم که اگر به دنبال حمایت از کارآفرینی اجتماعی هستند، گزینه های زیر را مد نظر قرار دهند:

• تا حد امکان پرهیز از شروع فعالیت کارآفرینانه اجتماعی جدید و در عوض رفتن به سمت مشارکت با کارآفرینان اجتماعی اصیل و دارای تجربه برای ایجاد نهادهای جدید
• حمایت از کسب و کارهای اجتماعی موجود
• خرید حمایتی از محصولات و خدمات کارآفرینان اجتماعی موجود
• کمک به تقویت زیست بوم کارآفرینی اجتماعی در کشور با پر کردن و تقویت اجزای خالی این سیستم نظیر ساختار تامین مالی مناسب، حمایت از پژوهش و تولید دانش، بازارسازی، قوانین حمایتی و ...

 خوشبختانه برگزارکنندگان برنامه، ضمن انعکاس خبر برنامه، ویدئوی کامل صحبتهای من و سایر شرکت کنندگان را در آپارات بارگزاری کرده اند و شما می توانید از لینکهای زیر به آنها دسترسی پیدا کنید: 

• ویدئوی سخنرانی بنده در نشست
• گزارشی از نشست در سایت مجمع کارآفرینان

امروز مهمان بنیاد علوی بودم تا در چارچوب یک اردوی آموزشی برای برخی فعالین حوزه کسب‌وکارهای زنان از سراسر کشور، یک سمینار آموزشی درباره «کسب وکارهای اجتماعی» داشته باشم. هربار در دوره های آموزشی که با حضور فعالین سراسر ایران برگزار می‌شود، موارد جالبی می‌بینم از تلاشها و کوشش‌ها در عرصه‌های اجتماعی که حقیقتا برای ما که در تهران نشسته‌ایم، کلی درس‌آموزی دارد. از سوی دیگر، نکته جالب این است که مفهوم «کسب و کار اجتماعی» هنوز به اندازه کافی شناخته شده نیست و بسیاری از فعالین اجتماعی، تقریبا از آن مطلع نیستند و یا حتی مثال‌های خوب و نابی که در ایران داریم را نمی‌شناسند. امیدوارم که در سال‌های بعدی، بتوانیم کمک کنیم که قدری از خلاء دانشی و نگرشی این حوزه را پوشش دهیم.

امروز در میزگرد تخصصی «نوآوری اجتماعی» در یازدهمین کنفرانس الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت یک ارائه 20 دقیقه ای داشتم. موضوع ارائه من، «نیاز به تغییر الگوهای ذهنی برای ثمردهی نوآوری اجتماعی» بود. برای پذیرش سخنرانی در این رویداد اکراه داشتم و نهایتا تصمیم گرفتم با یک موضوع متفاوت به امید اینکه شاید ذره‌ای بر تغییر دیدگاه‌ها در این حوزه اثر بگذارد، در آن مشارکت کنم. 

تاکید اصلی من در این سخنرانی بر این بود که اگر امیدی به اثربخشی نوآوری اجتماعی برای گره گشایی از مشکلات جامعه می‌خواهیم داشته باشیم، نمی‌توانیم با منطق بازار، آن را ترویج کنیم. این حوزه، عشق، انگیزه‌های اجتماعی قوی و دنبال کردن سودهایی غیر از سودهای مادی نیاز دارد. چیزی که متاسفانه در بسیاری از رویدادهای این حوزه برعکس ترویج می‌شود. از جهت استفاده علاقه مندان، چکیده سخنرانی و نیز فایل ارائه‌ام را در اینجا قرار می‌دهم. امید دارم که بتواند مورد استفاده علاقه‌مندان این حوزه قرار بگیرد.

دانلود ارائه: کلیک کنید

چکیده:

نیاز به تغییر الگوهای ذهنی برای ثمردهی «نوآوری اجتماعی»

نوآوری اجتماعی یکی از مفاهیمی است که در دو دهه اخیر در فصل مشترک فضای کسب‌وکار و حوزه اجتماعی ظهور پیدا کرده است. این مفهوم در کنار مفاهیمی چون مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها، کارآفرینی اجتماعی، و کسب‌وکار اجتماعی می‌تواند خیلی از ظرفیت‌های سازمانی و نهادی را در خدمت حل مسائل اجتماعی بیاورد. با این حال، مشکلی که در بسیاری برنامه‌های شکل‌گرفته در کشورمان برای ترویج و حمایت از این حوزه وجود دارد، توجه نکردن به دو جنبه 1-دانشی-مهارتی و 2-نگرشی در این حوزه است. در واقع، آنچه که نوآوری اجتماعی را از نوآوری به معنای عام آن، متمایز می‌کند( و با این تمایز است که می‌توان امید داشت که برای حل مسائل کشور عزیزمان راهگشا باشد)، وجود نیت و دغدغه اجتماعی پررنگ در میان فعالین و کنش گران این حوزه است. صرف تکنیکی و اقتصادی دیدن این حوزه، بدون توجه به ابعاد نگرشی و ارزشی، فایده چندانی برای گره گشایی از مسائل اجتماعی کشور نخواهد داشت. بررسی زیست و مدل ذهنی بسیاری از کارآفرینان اجتماعی موفق هم نشان می‌دهد که سبک زندگی، ایدئولوژی‌ و ارزش‌های این افراد به شکل متمایزی با حوزه اجتماعی پیوند دارد و بدون وجود این سازگاری، چه بسا فعالیت‌های آنها نه تنها به گره‌گشایی از مسائل کشور کمک نکند، بلکه چالش‌های جدیدی را نیز به وجود بیاورد. در این بین نظام آموزشی و دانشگاه‌ها و به ویژه دانشکده‌های مدیریت، می‌توانند نقشی کلیدی ایفا کنند که متاسفانه مطالعات نشان می‌دهد عملا در این حوزه یا خاموش هستند و یا در حال ریل‌گذاری نادرست. در این سخنرانی، ضمن طرح نیاز برای تغییر الگوهای ذهنی در حوزه نوآوری اجتماعی، نگاهی انتقادی به وضعیت آموزش مدیریت در ایران در ارتباط با پشتیبانی از نوآوری اجتماعی نیز خواهیم داشت.

* هامون طهماسبی؛ کنش‌گر و پژوهشگر حوزه توسعه پایدار و مدیر «مدرسه توسعه پایدار» دانشگاه صنعتی شریف
 

امسال با همکاری موسسه «نشر فن آریا» چند دوره آموزشی در حوزه مسئولیت اجتماعی شرکت ها برگزار می کنم. این دوره ها همگی به شکل مجازی برگزار می شود و لذا شما از هر جای ایران و دنیا می توانی در آنها شرکت کنید. دو موردی که برای 6 ماهه دوم سال برنامه ریزی شده، تاکنون در ایران برگزار نشده است و امیدوارم که تجربه خوبی از اجرای آنها حاصل شود. هزینه ثبت نام در این دوره ها نیز به نسبت عرف امروز بازار آموزش، بسیار کمتر در نظر گرفته شده است و لذا فرصت خوبی برای علاقه مندان به این حوزه به ویژه کارشناسان واحدهای مسئولیت اجتماعی شرکتها، فعالین اجتماعی و فعالین سازمانهای مردم نهاد خواهد بود.

عناوین دوره ها:

• مسئولیت اجتماعی شرکتها در مسیر توسعه پایدار (15 تیر ماه)
• گزارش دهی مسئولیت اجتماعی شرکتها: از مفهوم تا اقدام (1 شهریور ماه)
• کسب و کارهای اجتماعی، زمینه‌ای متفاوت برای مسئولیت اجتماعی شرکتها (24 آبان)
• پروژه های اثربخش CSR در جوامع محلی (14 دی)

شماره تماس برای ثبت نام در این دوره ها: 02188979252 و اینستاگرام موسسه نشر فن آریا (کلیک کنید)

پنجشنبه و جمعه این هفته به دعوت بنیاد علوی، و به همراه جمع 7-8 نفره ای از فعالین و متخصصین حوزه محرومیت زدایی و توسعه محلی، سفری داشتیم به منطقه قلعه گنج استان کرمان.

بنیاد علوی که در واقع بازوی محرومیت زدایی بنیاد مستضعفان است چند سالی است که در منطقه قلعه گنج تلاش کرده با اجرای برنامه های متنوع و متمرکز، تلاش کند تا به قولی رنگ محرومیت را از این منطقه بزداید و آن را الگویی برای فعالیت های توسعه ای در مناطق «کمتر برخوردار» یا با برچسب «محروم» بنماید.

مدیریت بنیاد علوی و مستضعفان در چند ماه اخیر تغییر پیدا کرده است و به نظر می رسد رویکردهای جدید این دو نهاد مهم توسعه ای کشور، بهتر از گذشته می تواند راهگشای مسائل مستضعفان و مناطق «به حاشیه رانده شده» در کشورمان باشد. در صحبت هایم در  روز دوم بازدید و در حضور مدیر بنیاد علوی گفتم که نفس این اقدام که بنیاد درب ها را گشوده است و از منتقدین خواسته که به ارزیابی و اعلام نظر راجع به عملکرد گذشته آن در مهمترین نقطه فعالیت آن یعنی «قلعه گنج» بپردازند، اقدامی مبارک و قابل ستایش است. 

واقعیت هم این است که ما چاره ای نداریم که گوش ها را برای شنیدن ارزیابی ها و انتقادها باز کنیم. هیچ کاری کامل نیست و همیشه برای بهتر کردن و بهتر شدن باید قدم برداشت. به ویژه در عرصه محرومیت زدایی و توسعه محلی که ما به شدت نیازمند ساختن مدل های جدید، بومی و با نگاه درون زا هستیم(و چقدر ما در مدرسه توسعه پایدار باید کار کنیم برای کمک به توسعه این مدل ها و الگوها بر اساس تجربیات موجود کشور در کنار بهره گیری از دانش جهانی).

قرار شده که ما نظرات مان را به شکل مکتوب هم به بنیاد ارائه کنیم و حاصل این رفت و برگشت ها و تبادل نظر ها بشود اصلاح مدل پیشرفت و آبادانی در بنیاد علوی. مهمترین بخش صحبت های من در جلسات حضوری در قلعه گنج این بود که ما باید بیشتر به تصورمان از «پیشرفت» و «حذف محرومیت» بیاندیشیم و به نظر می رسد تصویر درستی از این چشم انداز نداریم. همچنین گفتم که در کنار نقاط قوت و ضعف موجود در مدل فعلی مداخله در قلعه گنج، مسئله مهمی که کمتر به آن پرداخته شده و برای نزدیک شدن به آن چشم انداز مطلوب، ضروری است، توجه به نسل آینده و کودکان امروز قلعه گنج است. ممکن است اگر خدا بخواهد، در این زمینه، فعالیت های خوبی را با بنیاد شروع کنیم. 

آقایان تازیکی، نوری نشاط، شفیعی، صدر قاضی، ملکی و ایزدخواه، متخصصانی بودند که در این سفر همراه ما بودند. جدای از قلعه گنج، همراهی با این جمع ارزشمند، برای من یک بخش مهم از یادگیری این سفر بود.

امروز، در چارچوب یک دوره جامع آشنایی با کسب و کارهای نوپا در کمیته امداد، یک ارائه آموزشی راجع به مفهوم کارآفرینی اجتماعی داشتم. شرکت کنندگان در این برنامه، مسئولین اشتغال کمیته امداد از سراسر کشور بودند و گویا کمیته امداد قصد دارد از ایجاد و گسترش کسب و کار برای مددجویان خود حمایت کند و دعوت از من برای سخنرانی نیز، به خاطر مهم بودن مدل کسب و کار اجتماعی در میان این سیاست های اقتصادی حمایتی است. از من خواسته شده بود بخشی از ارائه ام به بحث ارزیابی تاثیرات اجتماعی ایده های نوآورانه اختصاص داشته باشد و در واقع، این تاثیر اجتماعی، چیزی است که در نهادهای حمایتی مثل کمیته امداد، یک اصل و هدف جدی باید باشد.

موضوعی که در بخش پایانی صحبت هایم بسیار روی آن تاکید کردم، این بود که مراقب باشید که پیوند فضای استارتاپی با حوزه اجتماعی، بدون داشتن نگرش اجتماعی درست و اصیل، می تواند فاجعه بار باشد. مثالهایی از اتفاقات بدی که در این حوزه می تواند به سبب ورود افراد با نگاه غیر اجتماعی به این حوزه رخ دهد را ذکر کردم که مهمترین اش، رویدادی با موضوع نوآوری اجتماعی در یکی از دانشگاه های بزرگ کشور بود که در آن از «کودکان کار» به سبب اینکه توقع مالی زیادی ندارند، به عنوان یک فرصت ناب! جهت راه اندازی کسب و کار یاد شده بود!!!!

متاسفانه نه فقط در ایران، در دنیا نیز یک جریان پر قدرتی وجود دارد که تلاش دارد حوزه های اصیل اجتماعی نظیر کارآفرینی اجتماعی، مسئولیت اجتماعی شرکت ها، و توسعه پایدار را به نفع منافع دنیای سرمایه سالاری، مصادره کند و با عینک منفت طلبانه، این حیطه را هم به محلی برای حداکثر کردن منافع شخصی خود تبدیل نماید.

فناوری، و نوآوری هیچ گاه نمی تواند به کم شدن فقر کمک کند، مگر اینکه پشت آن، یک نگاه اجتماعی اصیل و یک تعهد راستین به حل مسائل اجتماعی وجود داشته باشد.

ثبت نام برای مدرسه پاییزه «توسعه پایدار و مسئولیت اجتماعی سازمانها» شروع شده است. این دوره که از 13 آبان شروع می شود، با سه اتفاق جدید نسبت به دوره های قبلی مدرسه روبروست. نخست اینکه ساعات آموزشی از 20 به 28 ساعت افزایش یافته است. دیگر اینکه یک نیم روز اختصاصی به موضوع «توسعه محلی» پرداخته می شود و نهایتا اینکه کانون همراهان مدرسه توسعه پایدار همزمان با این دوره شروع به کار کرده و همه شرکت کنندگان در این دوره واجد پیوستن به آن خواهند شد تا «یادگیری برای توسعه پایدار» پس از این دوره قطع نشود. قاعدتا به مانند دوره های قبلی، ظرفیت محدود است و اگر علاقه مند به شرکت در یک دوره آموزشی خاص و بسیار متفاوت در حوزه های توسعه پایدار و مسئولیت اجتماعی هستید، این احتمالا بهترین گزینه شما در ایران است. پس صفحه ثبت نام را ببینید و درباره شرکت در رویداد، تصمیم بگیرید: کلیک کنید

با همکاری خانم مهدیه عباس زاده، یکی از همکاران خوب مان در مدرسه توسعه پایدار، تالیف کتاب «کسب و کارهای اجتماعی در ایران» را شروع کرده ایم. این کتاب که ماحصل یک پژوهش میدانی خواهد بود، با بررسی نمونه های منتخب ایرانی از کسب و کارهای اجتماعی به معرفی و تبیین این مفهوم و ابعاد مختلف آن برای فعالین اجتماعی خواهد پرداخت. خود ما که نسبت به کتاب از حالا خیلی ذوق داریم. این کتاب برای کنشگران اجتماعی و دغدغه مندان ایران عزیزمان، می تواند بسیار الهام بخش و انگیزاننده باشد و راه های جدیدی را برای اثرگذاری اجتماعی پیش رویشان بگذارد.

اما باید صبر کنیم تا به خوبی پخته شود تا حرفی مهم و اساسی برای مخاطبان اش داشته باشد. پیش بینی می شود که انتشار این کتاب در سال 1399 صورت بپذیرد.

امروز با آقای علیرضا نبی، بنیانگذار شرکت آرشیا و کارآفرین اجتماعی شناخته شده، قرار ملاقات داشتیم. آقای نبی را خیلی ها می شناسند. شهرت اش بیشتر به خاطر فعالیت های کارآفرینانه اش برای افراد دارای سوء سابقه در شرکت آرشیا بوده است که البته در برنامه های تلویزیونی پر مخاطبی همچون ماه عسل و بدون تعارف نیز صحبت کرده اند. در جلسه امروز ضمن یک گپ و آشنایی مفصل، از ایشان دعوت کردیم که در مهرماه، در یکی از نشست های «توسعه پایدار برای ایران» در دانشگاه شریف سخنرانی کنند. در بخشی از جلسه نیز راجع به محتوای این سخنرانی و هدف و مخاطبان آن صحبت کردیم. جلسه با آقای نبی، ساده و صمیمی پیش رفت و امیدوارم حضور ایشان در دانشگاه شریف، که اتفاق مهمی است، به خوبی و طبق برنامه ریزی انجام شده صورت بپذیرد.