به سوی پایداری در توسعه

در هفته گذشته و هفته جاری، روزهای 24 و 30 بهمن و نیز اول اسفند، دوره های آموزشی مفصلی در شرکت پتروشیمی زاگرس در منطقه عسلویه برای کارشناسان ارشد و نیز مدیران مربوطه داشتم. این دوره ها برای اولین بار در ایران ارائه می شدند و به آموزش گزارش دهی مسئولیت اجتماعی (پایداری) بر اساس استاندارد جدید موسسه GRI یعنی استاندارد GRI 2021 اختصاص داشتند. این استاندارد از اول ژانویه 2023 عملیاتی شده اند و یعنی حدود یک ماه بعد از عملیاتی و اجباری شدن آنها، این دوره را برگزار کردیم. گزارش دهی مسئولیت اجتماعی در شرکتهای ایرانی، هنوز نتوانسته ظرفیتهای بالقوه خود را فعال کند و در جهت کمک به رشد و اعتلای سازمانها در مسیر توسعه پایدار یاری برساند.

پایبندی جدی به استانداردهایی چون GRI کمک خواهد کرد که موضوع گزارش دهی ، از صرف «تولید گزارش» فراتر رفت و «طی کردن فرایند گزارش دهی» اهمیت بیشتری پیدا کند. این فرایند، به واسطه اقتضائاتی که دارد، چرخه های گفتگو و یادگیری قدرتمندی را در سازمان فعال می کند که لازمه رشد و اعتلای بینش و اقدامات سازمان در حوزه توسعه پایدار و مسئولیت اجتماعی خواهد بود. در مشاوره ها و همچنین دوره های آموزشی مرتبط، خیلی بر ضرورت سرمایه گذاری و تمرکز سازمانها بر طی کردن درست مسیر گزارش دهی تاکید می کنم.

با این حال، بسیاری از سازمانها در دام خود «گزارش» به عنوان یک هدف نهایی می افتند و اجازه نمی دهند که بسترهای لازم برای ایجاد حلقه های یادگیری در سازمان شکل بگیرد و نهایتا خودشان هم حس خوبی از نتیجه کار، جز تولید یک سری برشورهای شبه تبلیغاتی، پیدا نخواهند کرد. نکته قابل اعتنای دیگر در این زمینه، فقدان مشاوران کاربلد و مسلط به مبانی و مفاهیم و کارکردهای سیستمهای مدیریتی مسئولیت اجتماعی از جمله استانداردهای گزارش دهی نظیر GRI است. متاسفانه در سالیان گذشته همین دوره ها، توسط افرادی که خیلی سنخیتی با حوزه اجتماعی مدیریت نداشته اند و فهم درستی هم از مسیر استاندارد، برگزار شده است و حتما در آینده هم برگزار می شود. امیدوار هستم که با تقویت آگاهی مدیران شرکتها و نیز افزایش توانمندی مشاوران، اعتمادها به کارکردهای این استانداردها، بیش از پیش جلب شود.

ساحل زیبای بندر سیراف و مجتمع اقامتی شرکت پتروشیمی جم- صد افسوس که بوی مرتبط با آلایندگی ناشی از انتشار گاز فلر در هوای منطقه، اجازه بهره مندی مناسب ساکنان از این طبیعت و سواحل زیبا را نمی دهد

امروز مهمان شرکت کیسون بودم و با مدیر و همکاران واحد توسعه انسانی پایدار این شرکت، گفتگویی راجع به وضعیت مسئولیت اجتماعی شرکتی در ایران و ارتباط آن با توسعه پایدار داشتیم. شرکت کیسون از معدود شرکت های ایرانی است که برای پیشبرد امور مسئولیت اجتماعی خود، ساختار و برنامه راهبردی مشخص و مدونی دارد که سالهاست جاری می‌شود و استمرار دارد. بخش مهمی از علت این تفاوت رویکرد در کیسون نسبت به فضای غالب مسئولیت اجتماعی در کشورمان (که مقطعی، سلیقه ای و مبتنی بر پروژه های موقت است)، وجود عقبه فکری عمیقا اجتماعی در میان مدیران مجموعه و به ویژه مدیر واحد توسعه انسانی پایدار این شرکت (خانم دکتر نگهدار) است. از سوی دیگر، مسئولیت اجتماعی برای کیسون، امری است که به خودی خود، اصالت دارد و وابسته به تاثیر آن بر مواردی چون فروش و ارتقای برند نیست.

من در جلسه امروز هم گفتم که شرکت های بسیار کمی در ایران می شناسم که چنین نگاه اصیل و هنجاری به این مقوله دارند و کیسون یکی از آنهاست. بحث های خوبی مطرح شد. به این فکر افتادیم که برای هم افزایی و تقویت جبهه شرکت هایی که اصولی و مبتنی بر نگاه درست به CSR می پردازند، برنامه هایی را پیاده کنیم. شرکتهایی مثل کیسون، ماهتاب و بوتان می‌توانند کمک کنند که برای جهت‌گیری های CSR در کشور، الگوسازی و جریان سازی کنند؛ به خصوص در شرایطی که مشاوران بازاریاب و منفعت طلب در حال خراب کردن این مفهوم و لوث کردن آن در کشور هستند.

در جلسه، راجع به کتابی که اخیرا چاپ کرده بودیم (مسئولیت اجتماعی شرکتها: از نظریه تا عمل) و نیز پویش «سرزمین جاودانی من» نیز صحبت کردیم که بسیار توجه همکاران شرکت را جلب کرده بود. در انتهای جلسه شرکت کیسون 100 جلد از کتابهای سرزمین جاودانی من را برای هدیه به فرزندان همکاران شرکت، سفارش دادند.

انتهای بهمن 1400، به لطف خدا توانستیم کتاب «مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها: از نظریه تا عمل» را با کمک انتشارات رسا چاپ کنیم و به بازار عرضه کنیم. این کتاب، به نظرم بهترین و کامل ترین مرجع فارسی حوزه مسئولیت اجتماعی شرکت‌هاست که تاکنون در ایران منتشر شده و ما آن را به شکل ترجمه و تالیف، آماده کرده ایم. ترجمه اصلی از یکی از معتبرترین منابع بین المللی حوزه CSR انجام شده و با افزودن موردکاوی‌هایی از تجارب شرکت‌های ایرانی و برخی توضیحات تکمیلی، قسمت تالیفی آن را به سرانجام رسانده‌ایم. از ماحصل کار خیلی راضی هستیم و فکر می کنم بتوانم با خیال راحت به همه علاقه مندان این حوزه معرفی کنم.

برای سفارش کتاب، می توانید با مدرسه توسعه پایدار ارتباط بگیرید (برای پیام به واتساپ «مدرسه توسعه پایدار» اینجا کلیک کنید)

اطلاعات بیشتر درباره کتاب: https://sdschool.ir/news/csrbp/

اواخر دی ماه، یک دوره آموزشی سه روزه ( 9 ساعت مفید) برای مدیران شرکت‌های آب و فاضلاب کشور برگزار کردیم. این دوره را من و آقای دکتر خلیلی نصر به شکل مشترک برگزار کردیم و در آن تلاش شد که تصویری همه‌جانبه و اجمالی نسبت به ابعاد مختلف موضوع مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها (CSR) به مدیران ارائه شود تا بهتر بتوانند در آینده از این مفهوم در کار و برنامه‌ریزی‌های خود بهره ببرند. در طراحی دوره تلاش کردیم که با مثال‌های بومی و ملموس، مباحث را برای مخاطبان کاربردی‌تر کنیم. طرح بحث مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها برای سازمان‌های دولتی و شبه دولتی، ملاحظات خاص خود را دارد و نمی‌شود از آن دریچه‌ای که برای شرکت‌های بخش خصوصی طرح موضوع می‌کنیم، آن را ارائه کنیم. در مجموع، تجربه خیلی خوبی بود و فکر می‌کنم بسته آموزشی ارزشمندی طراحی شد که با تغییر مثال‌ها، می‌تواند برای سازمان‌های دولتی و شبه دولتی دیگر نیز به کار گرفته شود. چنانچه تمایل به برگزاری دوره‌های مشابه در مجموعه خود داشتید از طریق بخش «تماس با من» در این سایت ارتباط بگیرید.

کتاب «حل مساله اجتماعی» که به همت جمعی از نویسندگان تالیف و توسط نشر «طرح نو» به بازار عرضه شده است، به دغدغه مندان اجتماعی، راه هایی برای کنش گری اجتماعی و حل مساله اجتماعی در فضای واقعی جامعه امروز ما معرفی می کند. نگارش فصل «مسئولیت اجتماعی شرکتها» از این کتاب، توسط  بنده و یکی از دوستان عزیزم، آقای مصطفی نوذری انجام شده است. مطالب این فصل، به نظرم تصویر مفید و مختصری از وضعیت مسئولیت اجتماعی شرکتها در ایران و مسائل آن و نیز فرصتها برای علاقه مندان جهت کمک به آن ارائه می کند. من حتما مطالعه کتاب را به علاقه مندان مسائل اجتماعی توصیه می کنم. منتهی متاسفانه قیمتگذاری کتاب (که از عهده ما خارج بود و در اختیار ناشر قرار گرفته بود)، تجربه ناخوشایندی را برای ما رقم زده که کمتر راغب به توصیه برای تهیه آن هستیم. بنده و سایر نویسندگان هیچ سهمی از عواید فروش کتاب نداریم و اگر می دانستیم که قرار است این چنین قیمت گذاری شود، در تنظیم قرارداد اولیه همکاری با موسسه رحمان(مدیر پروژه) طور دیگری عمل می کردیم که علاقه مندان بعدا با مشکل گرانی و تهیه کتاب روبرو نشوند. چندی پیش نامه اعتراضی به مدیر موسسه ارسال کردیم. به هر حال اگر دیدید که قیمت این کتاب به طرز عجیبی بالاست، فکر نکنید که ما راضی به آن بوده ایم یا نفعی از آن می بریم. یک ریال از عواید فروش کتاب نیز نصیب ما نویسندگان نمی شود و همه ما با دغدغه اجتماعی وارد تالیف این کتاب شدیم، اما متاسفانه ....

به هر حال امیدوار هستم که برای چاپهای بعدی بتوانیم وضعیت بهتری را شاهد باشیم. من همین امروز می توانستم این کتاب را با کمتر از نصف قیمت پشت جلد به بازار عرضه کنم ولی خب اختیار دست بنده نیست. به هر حال اگر توان مالی پرداخت 240 هزار تومان را دارید، مطالب این کتاب واقعا ارزشمند هستند. برای تهیه کتاب از لینک زیر می توانید اقدام کنید: کلیک کنید

اخیرا گفتگویی با آقای جعفر قوام دوست، راجع به آسیب شناسی و مسیر پیش روی «مسئولیت اجتماعی شرکتها» در ایران داشتم. این گفتگو به شکل ویدئویی ضبط شده و در سایت آپارات قابل مشاهده است. آقای قوام دوست، مدیر پروژه تدوین کتاب «حل مساله اجتماعی» بودند که چندی پیش منتشر شد و در سلسله گفتگوهایی با مولفین فصلهای مختلف این کتاب، سعی در باز کردن ابعاد مختلف موضوع «حل مساله اجتماعی» در ایران از مسیرهای گوناگون کرده اند. به نظرم گفتگوی خوبی شده و برای علاقه مندان به CSR و مسئولیت اجتماعی شرکتها می تواند نکات قابل توجهی داشته باشد. این گفتگو را با کلیک بر لینک زیر ببینید:

https://www.aparat.com/v/XrV8y

امروز، آخرین کارهای مربوط به پروژه تدوین گزارش پایداری یک شرکت بزرگ پتروشیمی را به پایان رساندم و نتایج را تحویل طراح گرافیکی دادم که مراحل طراحی نیز به پایان برسد. این پروژه برای یکی از شرکت‌های بزرگ پتروشیمی مستقر در منطقه عسلویه انجام شد که قرار بود بر اساس استاندارد GRI، گزارش مسئولیت اجتماعی ایشان تدوین شود و از جهاتی تجربه بسیار ارزشمند و آموزنده‌ای بود.

ابتدا اینکه این اولین پروژه ای در 5 سال اخیر بود که من خودم به شکل مستقیم درگیر امضای قرارداد با کارفرما نشده بودم و در واقع یکی از موسسات پژوهشی دولتی، این پروژه را گرفته بود و بعد به من واگذار کرده بود. خب اتفاقی که این وسط افتاده بود، آن بود که کارفرمای اصلی اعتقاد چندانی به پروژه نداشت، موسسه پژوهشی واسط هم به خاطر ساختار دولتی غیرچابکی که داشت، پیچیدگی هایی بر رابطه مشاور(من) و کارفرما ایجاد کرده بود. از سوی دیگر، نکته مهم اینکه کارفرمای اصلی، نتوانسته بود یا نخواسته بود که همراهی خوبی از سمت مدیران درون سازمان خود برای انجام این پروژه جلب کند که این، سبب تاخیرهای زیادی در فرایند کار شد. و چه بسیار پروژه های مشاوره ای گران قیمتی که در سازمان‌های این چنینی تعریف می‌شود و به دلایل مشابه به نتیجه مطلوب نمی‌رسد

قبول این پروژه از سمت من، به واسطه این بود که فرصتی برای شناخت بافت موسسات دولتی درگیر در موضوع پژوهش و مشاوره مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها و نیز کارفرما می‌داد. یافته‌های این پروژه برای من بار دیگر ضرورت تربیت کارشناسان و مشاوران مجرب برای این حوزه را بیش از پیش گوشزد می کند. متاسفانه موسسه دولتی واسط نیز به دلیل فهم ناکافی و نادرست، قرارداد غیرمتعارفی با کارفرما بسته بود که تعهدات زیادی وجود داشت که معلوم نبود چطور می تواند آن را انجام دهد.

نکته جالب دیگر اینکه کارفرما، با آنکه سالانه رقمی در حدود 3 میلیارد تومان صرف پروژه های مسئولیت اجتماعی می کند، اما هیچ کارشناس مسئول مستقیم در این حوزه ندارد و نیز مشاور مجربی در کنارش نیست. در صورتی که وجود چنین افرادی قطعا به بهره وری بیشتر این هزینه های صرف شده کمک می کرد.

مسائل گفته شده، مسائل رایجی در فضای کسب و کار هستند. من فکر می کنم افراد متخصص و دلسوز، به خوبی می توانند در حوزه مسئولیت اجتماعی شرکتها منشا اثر باشند و اعتماد سازمانها به مشاوران این حوزه را نیز برگردانند و آنها را مجاب کنند که برای ارتقای وضعیت خود، از خدمات مشاوره و کارشناسی اختصاصی در این حوزه بهره ببرند.

پی نوشت:

یک نکته جانبی تاسف آور اینکه در قسمتی از کار از مدیران و کارشناسان واحدها خواسته بودیم که مطالبی راجع به برخی فعالیت‌های واحدهای خود بنویسند و ارائه کنند. بیش از 90 درصد افراد، از نوشتن یک متن فارسی روان و بدون ایراد فاحش دستور زبانی یا املایی، عاجز بودند. این یک فاجعه برای زبان فارسی است.

امروز 14 بهمن ماه در مرکز مطالعات شهر تهران، جلسه ارائه نتایج پروژه مطالعاتی را داشتیم که به ارزیابی نتایج حاصل از اجرای 4 ساله مصوبه شورای شهر تهران در حوزه مسئولیت اجتماعی بنگاه‌های اقتصادی اختصاص داشت. حدود 4 سال پیش بود که شورای شهر تهران، مصوبه پر سر و صدا و جالبی را تصویب کرد که در رابطه با بحث مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها، برای شهرداری تهران، سازمان‌های تابعه و بنگاه‌های اقتصادی شهر تهران، تکالیفی را مشخص کرده بود.

من و یکی از همکاران، قبلا با سازمان خدمت اجتماعی شهرداری تهران در این چند سال، تجربه‌ای از تعاملات مختصر در ارتباط با این مصوبه را داشتیم. حتی در زمان تصویب آن در شورا نیز به برخی جلسات تعیین مصوبه دعوت شده بودیم و سعی کرده بودیم که بر مسیر آن اثرگذار باشیم. با این حال، همانطور که قبلا شرح داده بودم، دلایل مختلف از جمله بی‌ثباتی مدیریتی در شهرداری تهران در دوره اخیر، پایه‌های نادرست مصوبه فعلی و انتظارات خلاف واقع از حوزه مسئولیت اجتماعی و نبود فهم یکپارچه در مدیران شهری نسبت به مفهوم CSR و نیز چیدمان ساختاری ناکارامد در سازمان خدمات اجتماعی شهرداری، همه دست به دست هم داد که این مصوبه نتواند در عمل نتایج خاصی برای شهر تهران به بار بیاورد. من، مشاور این پروژه ارزیابی بودم که مدیریت آن را دوست گرامی‌ام، آقای قوام دوست بر عهده داشت. با زحمات ایشان و سایر دست اندرکاران، ارزیابی همه‌جانبه‌ای از تجربه طی شده در 4 سال گذشته صورت گرفت که نتایج آن امروز در جلسه ارائه و از آن دفاع شد.

به طور خلاصه نتیجه این ارزیابی که بعدا در سایت مرکز مطالعات شهر تهران هم قرار می‌گیرد، این بود که این مصوبه هم در مبانی طراحی و هم در اجرا، یک تجربه شکست‌خورده بود و باید اجرای آن متوقف شود. مضرات این مصوبه برای شهر تهران، بیش از فواید آن است و اگر دچار اصلاحات بنیادین نشود، ادامه اجرای آن(که نیاز به تائید شورا دارد)، به صلاح نیست. من کاری با نیات بانیان مصوبه فعلی ندارم(که البته حتما در جای خود قابل بحث و تحلیل است)، اما کارهای با نیت خوب نیز اگر بر پایه آگاهی و مطالعه نباشد، می‌توانند به شکست برخورد کنند. به نظر من ظرف فعلی سازمانی شهرداری تهران به هیچ وجه در قد و قواره پرداختن به موضوعاتی چون مسئولیت اجتماعی نیست و اگر هم در این زمینه قصد انجام اقداماتی وجود دارد در درجه اول بایستی معطوف به فرایندهای درون‌سازمانی و مسئولیت اجتماعی در شهرداری تهران باشد تا اینکه شهرداری بخواهد پیمانکاران و یا سایر بنگاه‌های اقتصادی شهر تهران را تشویق به توجه به مسئولیت اجتماعی کند!

در ایام عید نوروز، مدرسه توسعه پایدار، تعدادی وبینار آموزشی عام المنفعه و ویژه دوران قرنطینه کرونایی برگزار کرد. من هم ارائه یکی از این وبینارها را بر عهده داشتم که به آشنایی با گزارش دهی مسئولیت اجتماعی شرکت ها یا گزارش دهی پایداری، اختصاص داشت. در این وبینار، که بحث های خوبی هم در انتهای آن و در بخش پرسش و پاسخ در گرفت، سعی کردم کلیات مفهوم گزارش دهی پایداری، وضعیت داخلی، روندهای بین المللی و دلایلی که شرکت ها به آن می پردازند را به مخاطبان معرفی کنم.

این اولین تجربه برگزاری وبینار آموزشی برای من بود که به اجبار دوران قرنطینه کرونا، به آن روی آوردم. در حقیقت قبل از این خیلی حس خوبی نسبت به اثربخشی وبینارها نداشتم؛ اما تجربه این وبینار بد نبود و فکر می کنم دوران کرونا، دیدگاه ما را نسبت به بسیاری از این ابزارهای دنیای مجازی، تغییر دهد. یکی از نکات هیجان انگیز داستان هم، حضور جمع متنوعی از افراد از 20 شهر مختلف کشور بود که پیش از این و در دوران سمینارهای حضوری، فرصت آن به سختی فراهم می شد.

+فیلم این وبینار، که برای افراد غایب، کاملا قابل استفاده است و دید خوبی به شما در حوزه گزارش دهی پایداری ارائه می کند، برای خرید در وبسایت مدرسه توسعه پایدار قرار داده شده است: اینجا را کلیک کنید.

من امسال مشاور تدوین گزارش مسئولیت اجتماعی شرکت ایران خودرو بودم. دوستانی که حساسیت‌هایم را برای قبول این کار می‌دانند، حتما می دانند که نگاهم به این قضیه صرفا قبول یک کار نبوده است و امید به تغییر و ارتقای یک مسیر را در یک شرکت بزرگ کشور داشته ام. واحد مسئولیت اجتماعی در شرکت ایران خودرو، واحدی نوپاست و انصافا کارشناسان و مدیران دلسوز و پای کاری هم دارد. فکر من این است که تقویت این واحد و نیز بهبود مسیر گزارش دهی مسئولیت اجتماعی در ایران خودرو-که این دوره، سومین دوره گزارش دهی اش است- می تواند ذره ذره اثرش را در اصلاح مسیر کلی مسئولیت اجتماعی در این شرکت بزرگ و مهم صنعت کشور داشته باشد.

خوشبختانه مدیریت مسئولیت اجتماعی ایران خودرو نیز با دیده باز، پذیرای نظرات اصلاحی من برای بهبود مسیر گزارش دهی مسئولیت اجتماعی شرکت بودند. بحث اصلی این بود که گزارش پایداری/مسئولیت اجتماعی یک گزارش مسئولانه است و قرار نیست رویکردی منفعل داشته باشد. این گزارش باید بتواند جدای از پیامی که به بیرون از سازمان منتقل می کند، اثر قابل توجهی هم در درون سازمان داشته باشد و تلاش کند به دور از انفعال، در فرهنگ سازی مسئولیت اجتماعی در شرکت موثر باشد.

علاوه بر این ها، این اولین گزارش شرکت ایران خودرو هست که «واقعا» بر استاندارد GRI منطبق است و در آن به موضوعات اساسی مسئولیت اجتماعی شرکت هم پرداخته شده است. این قطعا یک گام رو به جلوست و ما که در ایران برای ساختن فردایی بهتر کار می کنیم، باید خوب قدر این گام های رو به جلو را بدانیم و صبورانه در تحقق آنها کوشا باشیم تا انشالله نزدیک و نزدیک تر شویم به آن چشم انداز دوست داشتنی و آرمانی مان.

این را هم بگویم که من کمی دیر وارد فرایند تدوین شدم و از نظر زمانی و محتوایی دستمان خیلی باز نبود که بتوانیم نتیجه مطلوب را به دست بیاوریم. انشالله اگر در دوره بعدی، همراه بودیم، شرایط بهتری را رقم خواهیم زد.

گزارش به زودی در مراسمی رسمی، رونمایی خواهد شد. خبرهای بیشتر و فایل اصلی را انشالله همزمان با رونمایی اصلی در اینجا هم خواهم نوشت.