به سوی پایداری در توسعه

روز گذشته به همراه شرکت کنندگان در مدرسه پاییزه توسعه پایدار، بازدیدی از شرکت مپنا بویلر و اقدامات آن در حوزه مسئولیت اجتماعی داشتیم. شرکت مپنا بویلر امسال اولین گزارش پایداری خود را منتشر کرده است که به نسبت گزارشهای ایرانی، از کیفیت خوبی هم برخوردار است.

شرکت «مهندسی و ساخت بویلر و تجهیزات مپنا»، یکی از  زیرمجموعه های گروه «مپنا» و از مهمترین شرکت های تولیدی کشور است که به طور ویژه در زمینه تجهیزات نیروگاهی فعالیت می کند و ضمن اینکه به پروژه های بین المللی هم ورود پیدا کرده است، در سالهای اخیر به صنعت آب نیز وارد شده است.

این شرکت فعالیت های نظام مند خود در حوزه مسئولیت اجتماعی را از سال 1393 شروع کرده و در سال جاری برای نخستین بار گزارش پایداری خود را منتشر کرده است که به بررسی پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی فعالیت های این شرکت بر ذی نفعان خود و چگونگی مدیریت آنها می پردازد. این گزارش مطابق با استاندارد جدید موسسه GRI تنظیم شده است که برای مطالعه آن می توانید از این لینک زیر در وبسایت شرکت اقدام کنید. 

البته این گزارش علی رغم نکات مثبت گفته شده، نقاط قابل بهبودی هم دارد که با مشاور مسئولیت اجتماعی این شرکت و کارشناس مسئولیت اجتماعی آن، برخی شان را در میان گذاشتم.

ضمن تشکر از شرکت مپنا بویلر و کارشناس مسئول حوزه مسئولیت اجتماعی آن، خانم سید علیخانی، باید بگویم احساس می کنم که خدا را شکر مدرسه توسعه پایدار کم کم دارد به یک پختگی می رسد و چنین رویدادهای مکملی می تواند اثربخشی یادگیری آن را تقویت کند.

روز گذشته در سومین کنگره بین المللی تغذیه که البته پانزدهمین کنگره ملی تغذیه نیز بود، در پنل «صنایع غذایی و تغذیه پایدار» یک سخنرانی داشتم. کنگره بین المللی تغذیه، یکی از بزرگترین و جدی ترین اجتماعات علمی است که من در این سالیان در بین اصحاب دانشگاهی دیده ام و تعلق خاطر زیادی به آن نیز در بین محققان و اساتید این حوزه وجود دارد. موضوع ارائه من، «ضرورت ارتقای جایگاه گزارش دهی پایداری در صنایع غذایی ایران» بود. صنایع غذایی در ایران، در رده «بی تفاوتی» نسبت به فعالیت نظام‌مند در حوزه CSR به سر می برند و برای نمونه هیچ گزارش مسئولیت اجتماعی نیز تاکنون منتشر نکرده اند. در این سخنرانی سعی کردم ضمن تشریح وضعیت موجود، راه کارهایی نیز برای بهبود این وضعیت پیشنهاد دهم.

برای اطلاع علاقه مندان، چکیده این سخنرانی را که در نشریه کنگره نیز منتشر شده است، اینجا قرار می دهم:

"بنگاه‌های اقتصادی، یکی از بازیگران مهم عرصه توسعه پایدار هستند. با بالارفتن دغدغه‌ها راجع به مسائل اجتماعی و محیط زیستی و تقاضای روزافزون ذی نفعان و نیز دولت‌ها، بنگاه‌ها مجبورند که تحت این فشارها نسبت به کاهش پیامدهای محیط زیستی و نیز افزایش سهم‌شان در جامعه با توجه به توسعه پایدار و اتخاذ استراتژی‌های پایداری مناسب اقدام کنند. انتشار گزارش‌های مسئولیت اجتماعی یا گزارش های پایداری یکی از روندهای روبه رشد در بخش خصوصی در پاسخ به انتظارات جامعه در جهت نقش آفرینی بنگاه ها در توسعه پایدار است. این گزارش ها به بیان شاخص های عملکردی و رویکردهای مدیریتی بنگاه ها در قبال پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی فعالیت های خود می پردازند. در حالیکه آمارهای جهانی و منطقه ای حکایت از استقبال گسترده و رو به رشد صنایع مختلف از جمله صنایع غذایی به گزارش دهی پایداری دارد، با این حال، تنها 4 درصد از 100 بنگاه برتر ایرانی در سال 96 اقدام به انتشار گزارش پایداری کرده اند که سهم صنایع غذایی در این بین، صفر بوده است. این انفعال و شکاف بزرگ در حالی است که صنایع غذایی یکی از بسترسازان مهم تحقق تغذیه پایدار در جامعه هستند. گزارش پایداری از طریق تقویت گفتگو بین ذی نفعان و سازمان، جلب توجه سازمان به موضوعات اساسی پایداری خود، ایجاد انگیزه در میان کارکنان، و بهبود سیستم های اطلاعاتی درون سازمانی می تواند به ارتقای شاخص‌های عملکردی صنایع غذایی در حوزه پایداری منجر شود. این ارائه با نگاهی به وضعیت گزارش دهی پایداری در میان شرکت های برتر بین المللی صنایع غذایی و مقایسه آن با شرکت های ایرانی، به بررسی نقش 1-سیاستگذاری مناسب دولتی 2-مطالبه فعالانه بخش مردم نهاد و 3-آموزش توسعه پایدار برای مدیران و نیز کنشگران اجتماعی، در بهبود وضعیت صنایع غذایی ایران در حوزه گزارش دهی پایداری پرداخته است و پیشنهاداتی در این زمینه ارائه می کند."

هفته گذشته پانزدهمین کنفرانس بین المللی مدیریت در بخش پژوهشی برگزار شد و من و دوست خوبم آقای اسماعیلی، مقاله مشترکی در این کنفرانس داشتیم. عنوان مقاله، «تحلیل وضعیت گزارش دهی پایداری در 100 شرکت برتر ایرانی و مقایسه با روندهای جهانی و منطقه ای» بود.

این مقاله اولین مقاله در این حوزه است که در کشور منتشر می شود. علی‌رغم روندهای روبه رشد در فضای بین‌الملل، تصویر مشخصی از وضعیت و چگونگی پرداختن به گزارش‌دهی پایداری در میان بنگاه‌های ایرانی در دست نیست و ما در این مقاله با هدف پر کردن این شکاف تحقیقاتی، ابتدا با نگاهی به ادبیات موضوع مسئولیت اجتماعی سازمان‌ها و گزارش‌دهی مسئولیت اجتماعی، روندهای بین‌المللی و منطقه‌ای در این زمینه داشتیم و سپس 100 شرکت برتر ایرانی در سال 1396 طبق فهرست سازمان مدیریت صنعتی را، از جهت کمیت و کیفیت پرداختن به گزارش‌دهی مسئولیت اجتماعی با روش پیمایشی توصیفی، مورد مطالعه قرار دادیم. در بخش یافته‌ها، برای نخستین بار، تصویری از جایگاه گزارش‌دهی پایداری در میان بنگاه‌های برتر ایرانی ارائه کردیم و در بخش تحلیل، این جایگاه با روندهای منطقه‌ای و بین‌المللی از نظر کمیت و کیفیت مقایسه شد.

یافته‌های کار ما نشان می‌داد که گزارش‌دهی پایداری در ایران در مرحله جنینی قرار دارد. از نظر کمیت انتشار گزارش، تنها 5 درصد از بنگاه‌های برتر ایرانی طی 4 سال گذشته، اقدام به انتشار گزارش مسئولیت اجتماعی کرده‌اند(که اگر فقط به سال 96 نگاه کنیم این درصد به 4 کاهش پیدا می کند!) که این نسبت نه تنها در مقایسه با روندهای جهانی-میانگین 75 درصد در کل دنیا- بلکه در مقایسه با روندهای منطقه‌ای نیز، بسیار پایین است و می‌توان گفت ایران در بین کشورهای با وضعیت اجتماعی-اقتصادی کم و بیش مشابه، یکی از پایین‌ترین نرخ‌های انتشار گزارش پایداری را در اختیار دارد و این موضوع، یک شکاف جدی میان وضعیت کنونی فضای کسب و کار کشور و روندهای منطقه‌ای و جهانی را نشان می‌دهد. یافته دیگر ما این بود که وضعیت کیفی گزارش‌های منتشر شده توسط 5 بنگاه نیز هنوز نتوانسته آن‌چنان که لازم است با عرف‌ها، استانداردها و چارچوب‌های شناخته شده بین‌المللی سازگار گردد. 

این مقاله به زودی در پایگاه Civilica منتشر می شود و البته جای تاسف است که در قسمت ارائه شفاهی کنفرانس قرار داده نشد. این ناراحتی، نه فقط به خاطر ناب بودن و کیفیت بالایی که این پژوهش داشت؛ بلکه به خاطر اینکه اغلب مقالات قرارداده شده در بخش ارائه شفاهی-قسمت مسئولیت اجتماعی سازمانها و توسعه پایدار، بسیار سطحی بودند و این گمان را مطرح می کرد که مستقل از کیفیت مقاله، هدف این بوده که افراد خاصی حتما ارائه داشته باشند. شاید اگر از پیش این را می دانستیم که قرار نیست به صورت شفاهی ارائه شود، آن را برای یکی از کنفرانس های خارج از کشور ارسال می کردیم.

چندی پیش یکی از شرکت های سایز کوچک و متوسط (SME) از طریق یکی از همکاران قبلی در سازمان مدیریت صنعتی، درخواست خدمات مشاوره جهت انتشار گزارش پایداری داشتند و ایشان بنده را معرفی کرده بودند.

در جلسه ای که با مدیر شرکت داشتیم برایم بسیار جالب بود که یک شرکت کوچک در ایران تصمیم به انتشار گزارش پایداری گرفته است. انتشار گزارش پایداری یا گزارش مسئولیت اجتماعی برای شرکت های بزرگ ایرانی مسبوق به سابقه است، اما اگر این مجموعه در هدف خود مصمم بماند، شاید اولین نمونه ایرانی از انتشار sustainability report در شرکت های کوچک باشد. نکته جالب دیگری که در این رابطه متوجه شدم انگیزه آنها بود. این شرکت قصد داشت هم در شبکه مراودات و همکاری های بین المللی خود و هم در فرایند پذیرش در بورس تهران، خود را یک مجموعه حرفه ای و قابل اعتماد نشان دهد و مدیریت شرکت به خوبی فهمیده بود که در دنیای امروز، عملکرد مثبت  در حوزه مسئولیت اجتماعی و توسعه پایدار، از نشانه های حرفه ای گری برای یک کسب و کار موفق است.

البته ذکر این نکته ضروری است که در این مسیر نباید به گزارش پایداری به شکل فقط یک ابزار برای تحقق هدف اقتصادی نگاه کرد و همانطور که من در صحبتهایم به مدیریت شرکت تاکید کردم، حداقل در فعالیت های مشاوره ای که من قبول می کنم، داشتن این اطمینان که مجموعه، «واقعا» به دنبال اثرگذاری اجتماعی مثبت (و نه صرفا حرکت نمایشی) است، یک موضوع لازم است و در غیر اینصورت، وارد این فعالیت مشترک نخواهم شد.

امید است که نگاه های اصیل اجتماعی، بیش از پیش در فضای کسب و کار کشور، نهادینه شود.

چهارشنبه گذشته(5 اردیبهشت)، میهمان اداره کل سلامت شهرداری تهران بودم تا در نشستی که با حضور بنگاه های اقتصادی مرتبط با ماموریت این اداره برگزار شده بود، به بحث و گفتگو و تبادل نظر درباره موضوع مسئولیت اجتماعی بنگاه های اقتصادی بپردازیم و بررسی کنیم که چطور بهتر می توان از ظرفیت CSR شرکت ها، برای کمک به تحقق اهداف سلامت بهره برد.

آن طور که از گفتگو با مدیر جدید اداره سلامت شهرداری تهران استنباط کرده ام، اداره کل سلامت امیدوار است که بتواند مشارکت هایی با بنگاه های اقتصادی جهت کمک به مسائل حوزه سلامت در شهر تهران تعریف کند. البته در گذشته نیز روابط و همکاریهایی بین این اداره و بخش خصوصی شکل گرفته بود که تا جایی که من از سوابق دستگیرم شد، اغلب اقداماتی کوچک و عملا در جهت بازاریابی محصولات بخش خصوصی بوده است. 

من یکی از دو سخنران علمی نشست بودم و غیر از مسئولین دولتی، باقی حضار از بخش خصوصی دیدگاه های خود را مطرح کردند. در صحبت هایم تاکید کردم که همکاری بنگاه های اقتصادی با دولت و NGO ها جهت پیش برد اهداف سلامت و در قالب مسئولیت اجتماعی سازمانی، امری شدنی و تجربه شده در دنیا است؛ منتهی ما باید به دنبال اثرگذاری اجتماعی جدی و واقعی باشیم. اگر بنگاهی صرفا با نیت بازاریابی قصد تعریف پروژه یا پیشنهادی را دارد، همین جا از این کار منصرف شد چرا که منظور ما و اداره کل سلامت از CSR، چنین چیزی قطعا نخواهد بود. 

در وقت کوتاهی که داشتم سعی کردم با ذکر مثالهایی، کمی ابعاد مختلف حوزه مسئولیت اجتماعی را بازتر کنم و همچنین مثالهایی از خراب کاری های شرکت های بین المللی هم ارائه کردم که نگاه ها را به این موضوع جلب کنم که اگر در کشورمان و فضای کسب و کار، ایرادات جدی و آزار دهنده ای هم دیده می شود، نباید باعث شود ناامید شویم و از تلاش برای بهتر شدن دست برداریم. مسیری که غرب در حوزه مسئولیت اجتماعی سازمانی طی کرده است، قطعا مسیر راحت و همواری نبوده و در تاریخچه اش، پرونده های سیاه زیادی وجود دارد و تنها یک تلاش مستمر در کنار صبوری و امید بوده که امروز توانسته مسئله مسئولیت اجتماعی را به امری ضروری در فضای کسب و کار تبدیل کند.

در واپسین روزهای اسفند ماه 96، سفری یک روزه به یکی از شهرستان ها داشتم تا به تکمیل فرآیند تهیه اولین گزارش پایداری برای یکی از مجموعه های بزرگ اقتصادی کشور کمک کنم. گزارش پایداری یا گزارش مسئولیت اجتماعی، موضوعی است که در فضای کسب و کار بین المللی تبدیل به یک روتین شده است و بسیاری از شرکت ها در کشورهای مشابه ما و کشورهای منطقه هم در حال انتشار آنها هستند. متاسفانه روند اقبال بخش خصوصی در ایران، خیلی پر شتاب نبوده است و به نظر می رسد باید اقداماتی کمکی از جنس نقش آفرینی سمن ها و یا مانندائتلاف های بین المللی در صنایعی نظیر نفت و گاز و یا پوشاک، اما برای داخل کشور و به شکل بومی شکل بگیرد تا بتوانیم شتابی در بحث گزارش دهی پایداری در ایران داشته باشیم. همه این اقدامات کمکی، جنس شان، ایجاد گفتمان و عادتی جدید در فضای کسب و کار کشور است.

از اینها که بگذریم، در بعضی مجموعه های خصوصی، اقدامات خوبی در رابطه با گزارش دهی پایداری شکل گرفته است که البته نیازمند بهتر شدن هست و در سالهای بعد دغدغه کارشناسان و مسئولین مرتبط در این شرکت ها، بایستی از انتشار یا عدم انتشار گزارش به سمت چگونگی تهیه گزارشهای با کیفیت تر برود. برای مثال در این حوزه یکی از بانکهای داخلی 4 سالی است که به طور مرتب گزارش مسئولیت اجتماعی منتشر می کند؛ با این حال، به نظرم می رسد هنوز وارد مرحله کیفی سازی نتوانسته اند بشوند.

در مدرسه توسعه پایدار شریف، یکی از بحث های جدی که مطرح می کنیم این است که سمن ها باید در این حوزه نقش آفرینی فعال داشته باشند. جای آنها در این پازل به شدت خالی است. ما به آینده امیدواریم.

چهارشنبه 19 مهر، در کرمان یک دوره آموزشی برای هولدینگ میدکو داشتم. در این کارگاه یک روزه، پرسنل مرتبط با حوزه مسئولیت اجتماعی از تمامی شرکت های تابعه میدکو از شهرهای مختلف حضور داشتند و سعی کردیم راجع به گزارش دهی پایداری یا همان گزارش دهی مسئولیت اجتماعی ضمن مرور مفاهیم و مبانی، تمرین های عملی نیز انجام دهیم. شرکت میدکو اخیرا دستورالعملی برای تهیه گزارش مسئولیت اجتماعی برای شرکت های تابعه خود تنظیم نموده است که این کارگاه در راستای توانمند سازی و آماده سازی پرسنل شرکت جهت تهیه گزارش های مسئولیت اجتماعی خود برگزار شد.

در فضای کشورمان که بسیاری شرکت ها از فضای گزارش دهی مسئولیت اجتماعی دور هستند، باید این اقدام میدکو را به فال نیک گرفت و با تمام کاستی هایی که حتما در ابتدای راه وجود دارد، امیدوار بود که بتواند به توجه بیشتر به شاخص های مسئولیت اجتماعی سازمانی در شرکت های حوزه معادن و فلزات یاری برساند.

یکی از نکاتی که از خلال تمرین ها و بحث های گروهی در این کارگاه توجهم را جلب کرد، احساس نیاز به حضور تخصص هایی جدید در سازمان های ایرانی است. تخصص هایی که فراتر از بحث های فنی و مهندسی و مدیریتی، می توانند نسبت به مسائل اجتماعی و ارتباط با جامعه درک مناسبی داشته باشند. در شرکت های ما در چند دهه اخیر در حوزه توسعه دانش مهندسی و مدیریتی تلاشها و تمرکز خوبی صورت گرفته است؛ اما همان طور که بسیاری از متخصصان حوزه مسئولیت اجتماعی و شرکت های بزرگ در دنیا به این نتیجه رسیده اند، وقت آن شده است که پای متخصصانی از حوزه های دیگر علوم انسانی نظیر جامعه شناسی، تسهیل گری، و فعالین اجتماعی را به سازمان ها باز نمود. سازمان هایی که قصد قدم گذاشتن جدی در مسیر مسئولیت اجتماعی و یا توسعه پایدار را دارند، باید توانمندی های مرتبط با درک و برقراری ارتباط موثر اجتماعی را به سازمان خود اضافه کنند. این مهم، بخشی اش از طریق توانمند سازی و آموزش عمومی بدنه فعلی سازمان فراهم خواهد شد و بخشی از آن نیز از طریق جذب متخصصین بین رشته ای و غیرمهندسی!

برای شرکت میدکو در مسیری که در پیش گرفته اند، آرزوی موفقیت می کنم. میدکو از معدود شرکت های ایرانی است که کمیته ویژه مسئولیت اجتماعی دارد و سعی دارد در این مسیر طرحی نو در بیاندازد. مسیری که البته با توجه به چالش های ویژه حوزه معادن و فلزات، مسیر دشوار و حساسی نیز هست و باید پیگیرانه و متمرکز و متعهد آن را طی نمود.

توضیح عکس: تیم های کلاسی در حال انجام تمرین شناسایی موضوعات اساسی پایداری

28 مهر ماه سال جاری، موسسه GRI، برای اولین بار، «مجموعه استانداردهای جهانی گزارش دهی» را منتشر کرد. این مجموعه استانداردها، قرار است از جولای 2018 یعنی تیرماه سال 1397، جایگزین چارچوب معروف G4 شوند. هرچند که این موسسه استفاده از این استانداردها را از حالا تشویق می کند. در واقع از جولای 2018 دیگر ما به جای «چارچوب» گزارش دهی، «استاندارد» گزارش دهی خواهیم داشت. تدوین این استانداردها، ماحصل تجربه طولانی این موسسه در موضوع گزارش دهی است و البته باید ذکر کرد که این استانداردها، کاملا بر پایه و ستون چارچوب G4 بنا شده است. در واقع برای کسانی که با G4 آشنایی دارند، یادگرفتن استاندارد گزارش دهی GRI، آسان است. با انتشار رسمی این استانداردها، عملا ما ترجمه فارسی که از G4 آماده کرده بودیم و به دلیل نیافتن حامی مالی تاکنون منتشر نکرده بودیم را باید بایگانی کنیم. شاید در آینده نزدیک بتوانیم شاهد انتشار ترجمه فارسی استانداردهای جدید GRI باشیم. سعی خواهم کرد از این پس در کارگاه های آموزشی، نیم نگاهی هم به استانداردهای جدید داشته باشم و به مرور مخاطبان را برای آماده کردن گزارشهای مسئولیت اجتماعی شان بر مبنای آن آماده تر کنم. باید منتظر ماند و دید که این استانداردها در عمل با چه موفقیت ها و چالش هایی روبرو می شوند. موسسه GRI مدعی است که کار با این استانداردها برای سازمانها، راحت تر از چارچوب های گزارش دهی پیشین(G4، G3 و ...) است.

از طریق این لینک می توانید در سایت GRI توضیحات بیشتری راجع به این استانداردهای جدید ببینید.

تابستان امسال فرصتی دست داد تا یک تجربه خیلی خوب از شرکت در یک برنامه مرتبط با توسعه پایدار در هلند داشته باشم. شرکت در مدرسه تابستانی با موضوع «گزارش دهی پایداری» و نیز کنفرانسی با همین موضوع و تمرکز بر «قدرت متحول کننده شفافیت برای پایداری» شرایطی را فراهم کرد تا بتوانم با محققان و نیز برخی شاغلان مهم در حوزه پایداری، نظیر رئیس آژانس محیط زیست اروپا و نیز تیم مدیریتی تدوین شاخص عملکرد محیط زیستی مشهور دانشگاه Yale دیدار و مصاحبت داشته باشم.

خوشبختانه در هنگام تقاضا برای شرکت در این رویداد و به واسطه رزومه خوب و مرتبطی که داشتم، بدون هزینه و به اصطلاح Full Fund در این رویداد پذیرفته شدم. شهر Wageningen هلند که میزبان این رویداد بود، شهری بسیار زیباست و به معنای واقعی کلمه نشانه های پایداری را در آن می توان رویت کرد. هلند، کشور فضای سبز ، آرامش و البته «دوچرخه» است! شاید اغراق نیست اگر بگویم بیش از ماشین سوار، دوچرخه سوار دیدم و هرجا که رفتیم حتی در دشت و صحرا نیز هر جا مسیری برای خودرو بود، مسیری نیز برای دوچرخه احداث کرده بودند. دانشگاه وخنینگن هم در مطالعات مربوط به توسعه پایدار در برخی جنبه ها، بسیار پیشرو است. به ویژه در حوزه های محیط زیستی و نیز حوزه های مربوط به سلامت در زنجیره تامین مواد غذایی از جمله روغن پالم و صنعت ماهیگیری.

همگرایی رو به رشدی در مجامع آکادمیک در رابطه با توسعه پایدار شکل گرفته است و ما نیز دیر یا زود باید با این موج همراه شویم. چرا که سرنوشت ما و سلامت زیست ما به آن همبسته است. سخن در رابطه با تجربه این کنفرانس و مدرسه تابستانی زیاد است. اما فقط به این خبر خوب هم اشاره کنم که توانستیم در پایان، جایزه بهترین پوستر را در مدرسه تابستانی به همراه همگروه های اروپایی خود به دست بیاوریم. 

اطلاعات بیشتر درباره این رویداد را می توانید در آدرس زیر مشاهده کنید:

http://www.transparencyenp2016.com