به سوی پایداری در توسعه

چندی پیش یکی از شرکت های سایز کوچک و متوسط (SME) از طریق یکی از همکاران قبلی در سازمان مدیریت صنعتی، درخواست خدمات مشاوره جهت انتشار گزارش پایداری داشتند و ایشان بنده را معرفی کرده بودند.

در جلسه ای که با مدیر شرکت داشتیم برایم بسیار جالب بود که یک شرکت کوچک در ایران تصمیم به انتشار گزارش پایداری گرفته است. انتشار گزارش پایداری یا گزارش مسئولیت اجتماعی برای شرکت های بزرگ ایرانی مسبوق به سابقه است، اما اگر این مجموعه در هدف خود مصمم بماند، شاید اولین نمونه ایرانی از انتشار sustainability report در شرکت های کوچک باشد. نکته جالب دیگری که در این رابطه متوجه شدم انگیزه آنها بود. این شرکت قصد داشت هم در شبکه مراودات و همکاری های بین المللی خود و هم در فرایند پذیرش در بورس تهران، خود را یک مجموعه حرفه ای و قابل اعتماد نشان دهد و مدیریت شرکت به خوبی فهمیده بود که در دنیای امروز، عملکرد مثبت  در حوزه مسئولیت اجتماعی و توسعه پایدار، از نشانه های حرفه ای گری برای یک کسب و کار موفق است.

البته ذکر این نکته ضروری است که در این مسیر نباید به گزارش پایداری به شکل فقط یک ابزار برای تحقق هدف اقتصادی نگاه کرد و همانطور که من در صحبتهایم به مدیریت شرکت تاکید کردم، حداقل در فعالیت های مشاوره ای که من قبول می کنم، داشتن این اطمینان که مجموعه، «واقعا» به دنبال اثرگذاری اجتماعی مثبت (و نه صرفا حرکت نمایشی) است، یک موضوع لازم است و در غیر اینصورت، وارد این فعالیت مشترک نخواهم شد.

امید است که نگاه های اصیل اجتماعی، بیش از پیش در فضای کسب و کار کشور، نهادینه شود.

چهارشنبه گذشته(5 اردیبهشت)، میهمان اداره کل سلامت شهرداری تهران بودم تا در نشستی که با حضور بنگاه های اقتصادی مرتبط با ماموریت این اداره برگزار شده بود، به بحث و گفتگو و تبادل نظر درباره موضوع مسئولیت اجتماعی بنگاه های اقتصادی بپردازیم و بررسی کنیم که چطور بهتر می توان از ظرفیت CSR شرکت ها، برای کمک به تحقق اهداف سلامت بهره برد.

آن طور که از گفتگو با مدیر جدید اداره سلامت شهرداری تهران استنباط کرده ام، اداره کل سلامت امیدوار است که بتواند مشارکت هایی با بنگاه های اقتصادی جهت کمک به مسائل حوزه سلامت در شهر تهران تعریف کند. البته در گذشته نیز روابط و همکاریهایی بین این اداره و بخش خصوصی شکل گرفته بود که تا جایی که من از سوابق دستگیرم شد، اغلب اقداماتی کوچک و عملا در جهت بازاریابی محصولات بخش خصوصی بوده است. 

من یکی از دو سخنران علمی نشست بودم و غیر از مسئولین دولتی، باقی حضار از بخش خصوصی دیدگاه های خود را مطرح کردند. در صحبت هایم تاکید کردم که همکاری بنگاه های اقتصادی با دولت و NGO ها جهت پیش برد اهداف سلامت و در قالب مسئولیت اجتماعی سازمانی، امری شدنی و تجربه شده در دنیا است؛ منتهی ما باید به دنبال اثرگذاری اجتماعی جدی و واقعی باشیم. اگر بنگاهی صرفا با نیت بازاریابی قصد تعریف پروژه یا پیشنهادی را دارد، همین جا از این کار منصرف شد چرا که منظور ما و اداره کل سلامت از CSR، چنین چیزی قطعا نخواهد بود. 

در وقت کوتاهی که داشتم سعی کردم با ذکر مثالهایی، کمی ابعاد مختلف حوزه مسئولیت اجتماعی را بازتر کنم و همچنین مثالهایی از خراب کاری های شرکت های بین المللی هم ارائه کردم که نگاه ها را به این موضوع جلب کنم که اگر در کشورمان و فضای کسب و کار، ایرادات جدی و آزار دهنده ای هم دیده می شود، نباید باعث شود ناامید شویم و از تلاش برای بهتر شدن دست برداریم. مسیری که غرب در حوزه مسئولیت اجتماعی سازمانی طی کرده است، قطعا مسیر راحت و همواری نبوده و در تاریخچه اش، پرونده های سیاه زیادی وجود دارد و تنها یک تلاش مستمر در کنار صبوری و امید بوده که امروز توانسته مسئله مسئولیت اجتماعی را به امری ضروری در فضای کسب و کار تبدیل کند.

در واپسین روزهای اسفند ماه 96، سفری یک روزه به یکی از شهرستان ها داشتم تا به تکمیل فرآیند تهیه اولین گزارش پایداری برای یکی از مجموعه های بزرگ اقتصادی کشور کمک کنم. گزارش پایداری یا گزارش مسئولیت اجتماعی، موضوعی است که در فضای کسب و کار بین المللی تبدیل به یک روتین شده است و بسیاری از شرکت ها در کشورهای مشابه ما و کشورهای منطقه هم در حال انتشار آنها هستند. متاسفانه روند اقبال بخش خصوصی در ایران، خیلی پر شتاب نبوده است و به نظر می رسد باید اقداماتی کمکی از جنس نقش آفرینی سمن ها و یا مانندائتلاف های بین المللی در صنایعی نظیر نفت و گاز و یا پوشاک، اما برای داخل کشور و به شکل بومی شکل بگیرد تا بتوانیم شتابی در بحث گزارش دهی پایداری در ایران داشته باشیم. همه این اقدامات کمکی، جنس شان، ایجاد گفتمان و عادتی جدید در فضای کسب و کار کشور است.

از اینها که بگذریم، در بعضی مجموعه های خصوصی، اقدامات خوبی در رابطه با گزارش دهی پایداری شکل گرفته است که البته نیازمند بهتر شدن هست و در سالهای بعد دغدغه کارشناسان و مسئولین مرتبط در این شرکت ها، بایستی از انتشار یا عدم انتشار گزارش به سمت چگونگی تهیه گزارشهای با کیفیت تر برود. برای مثال در این حوزه یکی از بانکهای داخلی 4 سالی است که به طور مرتب گزارش مسئولیت اجتماعی منتشر می کند؛ با این حال، به نظرم می رسد هنوز وارد مرحله کیفی سازی نتوانسته اند بشوند.

در مدرسه توسعه پایدار شریف، یکی از بحث های جدی که مطرح می کنیم این است که سمن ها باید در این حوزه نقش آفرینی فعال داشته باشند. جای آنها در این پازل به شدت خالی است. ما به آینده امیدواریم.

چهارشنبه 19 مهر، در کرمان یک دوره آموزشی برای هولدینگ میدکو داشتم. در این کارگاه یک روزه، پرسنل مرتبط با حوزه مسئولیت اجتماعی از تمامی شرکت های تابعه میدکو از شهرهای مختلف حضور داشتند و سعی کردیم راجع به گزارش دهی پایداری یا همان گزارش دهی مسئولیت اجتماعی ضمن مرور مفاهیم و مبانی، تمرین های عملی نیز انجام دهیم. شرکت میدکو اخیرا دستورالعملی برای تهیه گزارش مسئولیت اجتماعی برای شرکت های تابعه خود تنظیم نموده است که این کارگاه در راستای توانمند سازی و آماده سازی پرسنل شرکت جهت تهیه گزارش های مسئولیت اجتماعی خود برگزار شد.

در فضای کشورمان که بسیاری شرکت ها از فضای گزارش دهی مسئولیت اجتماعی دور هستند، باید این اقدام میدکو را به فال نیک گرفت و با تمام کاستی هایی که حتما در ابتدای راه وجود دارد، امیدوار بود که بتواند به توجه بیشتر به شاخص های مسئولیت اجتماعی سازمانی در شرکت های حوزه معادن و فلزات یاری برساند.

یکی از نکاتی که از خلال تمرین ها و بحث های گروهی در این کارگاه توجهم را جلب کرد، احساس نیاز به حضور تخصص هایی جدید در سازمان های ایرانی است. تخصص هایی که فراتر از بحث های فنی و مهندسی و مدیریتی، می توانند نسبت به مسائل اجتماعی و ارتباط با جامعه درک مناسبی داشته باشند. در شرکت های ما در چند دهه اخیر در حوزه توسعه دانش مهندسی و مدیریتی تلاشها و تمرکز خوبی صورت گرفته است؛ اما همان طور که بسیاری از متخصصان حوزه مسئولیت اجتماعی و شرکت های بزرگ در دنیا به این نتیجه رسیده اند، وقت آن شده است که پای متخصصانی از حوزه های دیگر علوم انسانی نظیر جامعه شناسی، تسهیل گری، و فعالین اجتماعی را به سازمان ها باز نمود. سازمان هایی که قصد قدم گذاشتن جدی در مسیر مسئولیت اجتماعی و یا توسعه پایدار را دارند، باید توانمندی های مرتبط با درک و برقراری ارتباط موثر اجتماعی را به سازمان خود اضافه کنند. این مهم، بخشی اش از طریق توانمند سازی و آموزش عمومی بدنه فعلی سازمان فراهم خواهد شد و بخشی از آن نیز از طریق جذب متخصصین بین رشته ای و غیرمهندسی!

برای شرکت میدکو در مسیری که در پیش گرفته اند، آرزوی موفقیت می کنم. میدکو از معدود شرکت های ایرانی است که کمیته ویژه مسئولیت اجتماعی دارد و سعی دارد در این مسیر طرحی نو در بیاندازد. مسیری که البته با توجه به چالش های ویژه حوزه معادن و فلزات، مسیر دشوار و حساسی نیز هست و باید پیگیرانه و متمرکز و متعهد آن را طی نمود.

توضیح عکس: تیم های کلاسی در حال انجام تمرین شناسایی موضوعات اساسی پایداری

من عمیقا بر این باور هستم که کار در حوزه مسئولیت اجتماعی سازمانی، توسعه پایدار، محرومیت زدایی و هر حوزه اجتماعی دیگر، باید نه فقط در هدف، بلکه در وسیله و مسیر هم رنگ و بوی اجتماعی داشته باشد. ریخت و پاش، اسراف، تجمل گرایی، رفاه زدگی، اقامت و حمل و نقل گران قیمت و امثالهم سنخیتی با کار اجتماعی ندارد و ناقض اهداف خود هستند. 

کسی که در این حوزه ها کار می کند، نباید فراموش کند که مسئولیت اجتماعی یا کارآفرینی اجتماعی یا ...، صرفا یک تکنیک نیست که بشود به کسی یاد داد! بلکه یک رفتار برخاسته از منش و نگرش است. همین منش و نگرش است که مشکل دار بوده و سبب پدید آمدن چنین مسائلی برای دنیا در حوزه توسعه پایدار شده است. و حال هم اگر بخواهیم تغییری در جهت گسترش عدالت اجتماعی، بازتوزیع ثروت، و به طور کلی کمک به حل مسائل بکنیم، نمی توان با آن منش و نگرش اشرافی گرایانه و رفاه زده کاری نداشت و صرفا دنبال تکنیک و روش رفت!

در همین راستا متاسفانه باید گفت اغلب کسان و سازمان هایی که در چه در داخل و چه در خارج از کشور در حوزه های مرتبط با CSR، توسعه پایدار و کارآفرینی اجتماعی کار می کنند، بخشی یا تمام این حفیقت را نادیده می گیرند. 

چندی پیش مطلع شدم که موسسه GRI که مهمترین مرجع بین المللی در چارچوب نویسی برای گزارش های مسئولیت اجتماعی سازمان هاست، در یکی دوباری که برای سخنرانی در ایران، نماینده اعزام کرده است شرط کرده که حتما باید بلیط بیزینس کلاس(که قیمتش 2 تا 4 برابر بلیط های عادیست) باید برای نمایندگانش تهیه شود. این به کنار، یکی دیگر از مدرسان بین المللی حوزه مسئولیت اجتماعی چندی پیش برای یکی از سازمان های همکار، پیشنهاد قیمت برای برگزاری یک کارگاه آموزشی داده است و ایشان علاوه بر تقاضای بلیط بیزینس کلاس، برای روزی که در پرواز رفت و برگشت هستند هم هر روز، 10 هزار یورو تقاضای دستمزد کرده اند(علاوه بر دستمزد عادی کلاس!). یعنی در راه بودن ایشان، هر روز 40 میلیون تومان آب می خورد!؟

چندی قبل تر از یکی از کارمندان شهرستانی یکی از بانک های خصوصی داعیه دار مذهبی شنیدم که مدیرعامل شان برای تمام استان ها لکسوس خریداری کرده و هر بار که ایشان برای سفر کاری به استانی سر می زنند نباید غیر از آن لکسوس به استقبال ایشان بیاید.

من موارد مشابه زیادی از دستمزدها و تقاضاهای رفاهی «غیر اجتماعی» مشاوران بین المللی و داخلی در همین حوزه های مرتبط با مسئولیت اجتماعی و فقرزدایی و امثالهم شنیده ام و به همین چند مثال بسنده می کنم.

البته شاید کسانی پیدا شوند که الان بگویند خب این ها باید کلاس کاریشان حفظ شود و فلان و بهمان.

ولی آقا جان، خودمانی بگویم! با این منش ها و روش ها، تنوری برای جامعه ای که می خواهد از مواهب مسئولیت اجتماعی بهره مند شود، گرم نمی شود! تکبر، تجمل و اشرافی گری، با کار اجتماعی راستین جور در نمی آید.

به همین خاطر هم هست که من تاکید دارم در مسیر توسعه پایدار و مسئولیت اجتماعی سازمانی باید نگاهی درون زا و «ایرانی-اسلامی» داشته باشیم. از مسیر غیراجتماعی نمی شود به هدف اجتماعی دست یافت!

پاییز و زمستان امسال، از نظر برگزاری دوره های آموزشی، بسیار پر کار بوده و هست. در راستای فراهم آوردن مقدمات برنامه مسئولیت اجتماعی شهرداری تهران، آموزش مناطق 22 گانه شهرداری را به همراه یکی از همکارانم در سازمان مدیریت صنعتی(سرکار خانم قنبری) بر عهده داریم. در واقع همراستا با پیشبرد لایحه مسئولیت اجتماعی در شورای شهر تهران، به منظور بسترسازی اجرای این لایحه، به تمامی مناطق 22 گانه شهرداری سر می زنیم و برای سه سطح بالای مدیریتی و کارشناسی آن دوره آموزشی آشنایی با مبانی مسئولیت اجتماعی سازمانی و توسعه پایدار را برگزار می کنیم. ویژگی مثبت این دوره های آموزشی این است که هدفمند هستند و مرتبط با اجرای یکی از برنامه های مهم شهرداری تهران. از سوی دیگر، حضور مقامات ارشد مناطق یعنی از شخص شهردار گرفته تا معاونین به عنوان مخاطبین دوره ها، اهمیت آنها را دوچندان می کند. هرچند در تمامی مناطق این حضور حداکثری به دلیل مشغله های مدیران فراهم نمی شود، اما با این وجود، استقبال و همراهی مناطق در برگزاری این کلاسها و سمینارهای آموزشی نسبت به متوسط دوره های آموزشی مشابه در شهرداری، خیلی خوب ارزیابی شده است.

فضای متفاوت مباحث طرح شده در این دوره آموزشی، بازخورهای جالبی را نیز برای ما به همراه دارد. در این کلاسها بارها پای درد دل مدیران و کارشناسان نشسته ام و از تجربیات متفاوت شان نیز بهره برده ام. کاملا در کلاسها حس می کردم که جای چنین مباحث آموزشی در چنین سازمانهایی خالی بوده و مخاطبین نیز از اینکه فقط درگیر یک سری مباحث کلیشه ای مدیریتی نشده اند، در مجموع راضی بودند.

البته راه درازی در پیش است و امیدوارم بتوانیم این دوره ها را تا انتها به خوبی برگزار کنیم. حتی این صحبت مطرح شد که ممکن است اعضای شورای شهر و نیز شهردار تهران نیز مخاطب احتمالی این برنامه آموزشی قرار بگیرند.

28 مهر ماه سال جاری، موسسه GRI، برای اولین بار، «مجموعه استانداردهای جهانی گزارش دهی» را منتشر کرد. این مجموعه استانداردها، قرار است از جولای 2018 یعنی تیرماه سال 1397، جایگزین چارچوب معروف G4 شوند. هرچند که این موسسه استفاده از این استانداردها را از حالا تشویق می کند. در واقع از جولای 2018 دیگر ما به جای «چارچوب» گزارش دهی، «استاندارد» گزارش دهی خواهیم داشت. تدوین این استانداردها، ماحصل تجربه طولانی این موسسه در موضوع گزارش دهی است و البته باید ذکر کرد که این استانداردها، کاملا بر پایه و ستون چارچوب G4 بنا شده است. در واقع برای کسانی که با G4 آشنایی دارند، یادگرفتن استاندارد گزارش دهی GRI، آسان است. با انتشار رسمی این استانداردها، عملا ما ترجمه فارسی که از G4 آماده کرده بودیم و به دلیل نیافتن حامی مالی تاکنون منتشر نکرده بودیم را باید بایگانی کنیم. شاید در آینده نزدیک بتوانیم شاهد انتشار ترجمه فارسی استانداردهای جدید GRI باشیم. سعی خواهم کرد از این پس در کارگاه های آموزشی، نیم نگاهی هم به استانداردهای جدید داشته باشم و به مرور مخاطبان را برای آماده کردن گزارشهای مسئولیت اجتماعی شان بر مبنای آن آماده تر کنم. باید منتظر ماند و دید که این استانداردها در عمل با چه موفقیت ها و چالش هایی روبرو می شوند. موسسه GRI مدعی است که کار با این استانداردها برای سازمانها، راحت تر از چارچوب های گزارش دهی پیشین(G4، G3 و ...) است.

از طریق این لینک می توانید در سایت GRI توضیحات بیشتری راجع به این استانداردهای جدید ببینید.

تابستان امسال فرصتی دست داد تا یک تجربه خیلی خوب از شرکت در یک برنامه مرتبط با توسعه پایدار در هلند داشته باشم. شرکت در مدرسه تابستانی با موضوع «گزارش دهی پایداری» و نیز کنفرانسی با همین موضوع و تمرکز بر «قدرت متحول کننده شفافیت برای پایداری» شرایطی را فراهم کرد تا بتوانم با محققان و نیز برخی شاغلان مهم در حوزه پایداری، نظیر رئیس آژانس محیط زیست اروپا و نیز تیم مدیریتی تدوین شاخص عملکرد محیط زیستی مشهور دانشگاه Yale دیدار و مصاحبت داشته باشم.

خوشبختانه در هنگام تقاضا برای شرکت در این رویداد و به واسطه رزومه خوب و مرتبطی که داشتم، بدون هزینه و به اصطلاح Full Fund در این رویداد پذیرفته شدم. شهر Wageningen هلند که میزبان این رویداد بود، شهری بسیار زیباست و به معنای واقعی کلمه نشانه های پایداری را در آن می توان رویت کرد. هلند، کشور فضای سبز ، آرامش و البته «دوچرخه» است! شاید اغراق نیست اگر بگویم بیش از ماشین سوار، دوچرخه سوار دیدم و هرجا که رفتیم حتی در دشت و صحرا نیز هر جا مسیری برای خودرو بود، مسیری نیز برای دوچرخه احداث کرده بودند. دانشگاه وخنینگن هم در مطالعات مربوط به توسعه پایدار در برخی جنبه ها، بسیار پیشرو است. به ویژه در حوزه های محیط زیستی و نیز حوزه های مربوط به سلامت در زنجیره تامین مواد غذایی از جمله روغن پالم و صنعت ماهیگیری.

همگرایی رو به رشدی در مجامع آکادمیک در رابطه با توسعه پایدار شکل گرفته است و ما نیز دیر یا زود باید با این موج همراه شویم. چرا که سرنوشت ما و سلامت زیست ما به آن همبسته است. سخن در رابطه با تجربه این کنفرانس و مدرسه تابستانی زیاد است. اما فقط به این خبر خوب هم اشاره کنم که توانستیم در پایان، جایزه بهترین پوستر را در مدرسه تابستانی به همراه همگروه های اروپایی خود به دست بیاوریم. 

اطلاعات بیشتر درباره این رویداد را می توانید در آدرس زیر مشاهده کنید:

http://www.transparencyenp2016.com

شنبه 28 آذر، به نمایندگی از سازمان مدیریت صنعتی، کارگاهی آموزشی برای جمعی از مدیران میانی و کارشناسان وزارت نفت داشتم. این برنامه با همت موسسه بین المللی مطالعات انرژی و سازمان مدیریت صنعتی برگزار شد و در مقدمه آن نیز دکتر طالبیان به عنوان مشاور اجتماعی وزارت نفت، صحبت کوتاهی راجع به برنامه ها و چالش های وزارت خانه برای پیش برد موضوع مسئولیت اجتماعی داشتند.

راهی که آقای زنگنه با انتصاب مشاور اجتماعی در وزارت خانه شروع کرده است، نوید بخش است، اما مسیر پرچالشی دارد. اینکه سیاست های سطح کلان مشاور اجتماعی وزارت نفت چطور تعیین می شود، نقش زیادی در چگونگی طی مسیر برای شرکت های تابعه وزارت نفت خواهد داشت. آقای دکتر طالبیان، خودشان هم در کارگاه پای مباحث نشستند. یکی از نکاتی در این ارائه به آن اشاره کردم، سرمایه گذاری و توجه ویژه شرکت های بین المللی فعال در کشورهای منطقه به موضوع مسئولیت اجتماعی است. برای مثال، شرکت نفتی BP، برای کشور آذربایجان به طور جداگانه به انتشار گزارش پایداری/مسئولیت اجتماعی دست می زند و این نکته ای حائز اهمیت برای سیاست گذاران وزارت نفت در دوران پسابرجام است که بتوانند با نظارتی که بر فعالیت شرکت های چندملیتی خواهند داشت، آنها را ملزم کنند حداقل هم ارز کشورهای منطقه، در ایران نیز بودجه ویژه به بحث مسئولیت اجتماعی اختصاص دهند. نکته دیگری که در مقدمه صحبتهایم گفتم این بود که گزارش دهی پایداری، یک فرآیند است و خود «این فرآیند» است که ارزش دارد و صرف گزارش نیست که سبب پیش برد برنامه مسئولیت اجتماعی در بنگاه خواهد شد. همچنین با ارائه آماری نشان دادم که در کشورهای منطقه حتی کشورهایی نظیر قزاقستان، الان موضوع انتشار گزارش پایداری یا گزارش مسئولیت اجتماعی، در حال تبدیل شدن به امری روتین در بین کسب و کارهای برتر می شود.

امیدوارم که گزارش دهی پایداری بتواند به کمک ارتقای شاخص های عملکردی بنگاه های ایرانی در حوزه مسئولیت اجتماعی بیاید.

از جهت اطلاع، سرفصلهای این سمینار آموزشی که به موضوع گزارش دهی پایداری و با تاکید بر چارچوب GRI (جی.آر.آی.) اختصاص داشت، به این شکل بود:

معرفی ارکان گزارش «مسئولیت اجتماعی/پایداری سازمان­ها»، مطالعه موردی و مقایسه عملکرد مسئولیت اجتماعی شرکت­­های مشهور بین­المللی و منطقه­ای در حوزه نفت، گاز، پتروشیمی با مرور گزارش­های پایداری آنها، بررسی روند تحولات منطقه ای و جهانی در این مورد، معرفی مفهومMateriality  و موضوعات اساسی پایداری پیشنهادی برای صنایع نفت، گاز و پتروشیمی، معرفی چارچوب گزارش­دهی GRI و شیوه تدوین گزارش « مسئولیت اجتماعی/پایداری» بر اساس آن، معرفی IPIECA و راهنماهای مرتبط با آن برای شرکت های نفت، گاز و پتروشیمی جهت مدیریت پیامدهای محیط زیستی و اجتماعی