به سوی پایداری در توسعه

در مرداد امسال، مطلبی برای نشریه داخلی بانک قرض الحسنه رسالت با موضوع «بانک ها و محیط زیست» نوشتم. در این یادداشت، به این پرداختم که بانک ها چطور و از چه راه هایی می توانند به محیط زیست توجه کنند. رابطه بانک ها و محیط زیست در دنیای کنونی، ابعاد گسترده ای یافته است که می تواند مورد توجه بانک های داخل کشور ما نیز قرار بگیرد. در حقیقت، مفهوم بانکداری سبز، امروز چتر بسیار بزرگی را در بر می گیرد که بسیار فراتر از اقدامات ساده ای مانند کاهش مصرف کاغذ در بانکهاست.

برای مطالعه این مطلب، می توانید بر روی «ادامه مطلب» کلیک نمایید.

بانک ها و محیط زیست

هامون طهماسبی

مسئله محیط زیست، یکی از مهم‌ترین چالش ها و نگرانی های عمومی بشر در عصر حاضر است. در سطح جهانی نگرانی های جدی راجع به تغییرات آب و هوایی، گرم شدن زمین، آب شدن یخ های قطبی، نابودی جنگل های آمازون و معضل زباله های پلاستیکی به وجود آمده است. در سطح ملی و داخل کشور نیز اوضاع بهتر نیست. بحران آب و کاهش شدید سطح منابع آب زیرزمینی، سرعت بالای فرسایش خاک، تغییر کاربری و کاهش نگران کننده عرصه های جنگلی، خشک شدن اغلب تالاب‌ها و دریاچه­های مرکزی کشور، فرونشست زمین و گسترش بیابان زایی، تشدید گرد و غبار و رخداد ریزگردها و آلودگی­های محیطی، مخاطرات جدی ایست که پیش­ روی محیط زیست کشورمان قرار دارد. زنگ خطرهایی که گستره پیامدهایشان فقط به حوزه محیط زیست محدود نمی ماند و تبعات اجتماعی و اقتصادی شان، آینده کشور را با چالش روبرو خواهد کرد.

در مورد علل پیدایش این بحران ها، سخن زیاد گفته شده است. اما شاید نوک پیکان انتقادات، بیش از همه متوجه نگرش بشر به توسعه بوده است. برای دهه های متوالی، انسان و سازمان های انسان ساخته، تنها به عامل «اقتصادی» و منافع کوتاه مدت در توسعه و رشد توجه کردند و از پیامدهای محیط زیستی و تخریب منابع غافل ماندند. بسیاری از محصولات و فعالیت های اقتصادی که در دهه های گذشته توسط بشر به وجود آمد، بالذات مخرب محیط زیست و منابع طبیعی بودند و علاوه بر این، سبک های زندگی مصرف‌گرایی را القا می کردند که نابودی منابع طبیعی را دامن زدند و تبعات آنها کم کم به شکل معضلات گفته شده نمایان شد.

با مقدمه گفته شده، اکنون در سطوح مختلف حاکمیتی، یا بخش خصوصی و مردمی، تلاشهای زیادی در گوشه و کنار دنیا در حال رخ دادن است که جبران کوتاهی های گذشته در قبال محیط زیست صورت بگیرد و بتوان مدل‌های توسعه، فعالیت اقتصادی و سبک زندگی را به شکلی پیش برد که دوستدار محیط زیست باشند.

در این یادداشت قصد داریم به  نقش بانک ها به عنوان یکی از مهمترین بازیگران بخش خصوصی، در حفاظت از محیط زیست بپردازیم. بانک های دوستدار محیط زیست، بانک های سبز، بانک های پایدار همه از کلیدواژه های جدیدی هستند که با دغدغه نقش آفرینی صنعت بانکداری در مسیر محیط زیست به وجود آمده اند. اما بانک ها چطور می توانند دوستدار محیط زیست باشند؟ برای پاسخ به این سوال، آن را دو جنبه درون بانکی و بیرون بانکی بررسی می کنیم:

—        تغییر رویه های درون بانکی

بانک ها به عنوان یک سازمان اقتصادی، درون خود فعالیت ها و فرآیند هایی دارند که می توانند با دغدغه حمایت از محیط زیست، به بازطراحی آنها بپردازند. برای مثال کاهش مصرف کاغذ در فرآیندهای بانکی(بانکداری بدون کاغذ) یکی از این راه هاست. گسترش بانکداری الکترونیک حتی راهی بهتر است چرا که علاوه بر کاهش مصرف کاغذ، از رفت و آمدهای غیرضروری شهروندان که خود سبب افزایش ترافیک و آلودگی هوا می شود نیز جلوگیری می کند. بانک ها همچنین می توانند نسبت به تحویل زباله های تولیدی خود(نظیر کاغذ) به سیستم بازیافت شهری کوشا باشند.

طراحی شعب بانک ها به شکل دوستدار محیط زیست نیز یکی دیگر از اقداماتی است که بانک ها می توانند در دستور کار خود قرار دهند. این شعب ویژه، علاوه بر اینکه مصرف انرژی پایینی دارند، در مصرف آب، تولید پسماند و مواد به کار رفته در طراحی و ساخت و مسائلی از این جنس نیز سازگار با محیط زیست هستند. مسئله انرژی البته مسئله خیلی مهمی برای بانک ها با شعبات فراوان و ستادهای مرکزی پرمصرف می تواند باشد و هرگونه خط مشی کلان در این رابطه که اصلاح الگوی مصرف را در کل سازمان بانک تشویق کند، اقدامی در راستای حمایت از محیط زیست است. مدیران بانک ها می توانند با ارائه شاخص های عملکرد در حوزه محیط زیست در گزارش های سالانه خود، تعهد بیشتری را به حفظ زمین از خود نشان دهند. در حال حاضر برخی بانک ها، جدای از گزارش مالی، یک گزارش اختصاصی در رابطه با اقدامات خود در رابطه با جامعه و محیط زیست نیز برای ذی نفعان‌شان منتشر می کنند. گزارش هایی که امروزه با نام گزارش مسئولیت اجتماعی یا گزارش پایداری شناخته می شوند.

اما بخش دیگری که بانک ها می توانند به عنوان یک شهروند مسئول در قبال محیط زیست نقش خود را ایفا کنند، رویدادها و مراسماتی است که درون مجموعه خود برگزار می کنند. جشن های پایان سال، سخنرانی ها، کارگاه ها و سایر رویدادهای از این جنس، همه می توانند فرصتی برای کمک به محیط زیست باشند. پرهیز از اسراف، دوری از استفاده از ظروف یکبار مصرف پلاستیکی، استفاده از ظروف گیاهی و تجدیدپذیر و حمایت از هنرها و صنایع دستی بومی به منظور تقویت روستاها-به عنوان جوامع مولد و حساس به منابع طبیعی- و استفاده از پیامها و بنرهای ترویجی در توصیه به رفتار مسئولانه در قبال محیط زیست از جمله اقداماتی است که در این مراسمات درون بانکی می تواند صورت بپذیرد. بانک ها می توانند از طریق آموزش کارمندان و فرزندان کارمندان خود، لشگری از شهروندان مسئول در قبال محیط زیست را تربیت کنند. بسیاری از بانک ها، کارمندان خود را به اردوهای درختکاری و پاکسازی طبیعت می برند یا برای کار داوطلبانه آنها در موسسات مردم نهاد حامی محیط زیست، امتیاز قائل می شوند. بانکها همچنین می توانند هدیه هایی که به همکاران خود می دهند را طعم و رنگ سبز بدهند تا بیشتر در گسترش دغدغه های محیط زیستی فعال باشند. نهایت اینکه بانکها با دریافت گواهینامه های محیط زیستی، تضمینی جهت پایبندی خود به این حوزه را می توانند فراهم کنند.

—        تاثیر گذاری بر جامعه و محیط خارج بانک

بانک ها به طور تنگاتنگی با جامعه در ارتباطند و از این طریق می توانند مروج و اثرگذار بر بسیاری از حوزه های محیط زیستی باشند. برای مثال و به عنوان یک اقدام ساده آنها می توانند درون شعب خود با نصب تابلوها و شعارهای محیط زیستی، پیامهای سبز را به مشتریان خود برسانند. اقدامی مشابه می تواند در طراحی تبلیغات و بازاریابی بانک ها صورت بگیرد. در حال حاضر برخی بانک های داخل کشور، توجه به مسائلی مانند آب و توسعه پایدار را در بطن شعارهای تبلیغاتی خود قرار داده اند و از این طریق ضمن بهبود وجهه اجتماعی خود، بر طیف وسیعی از جامعه نیز اثرگذار می توانند باشند.

اما یکی از حوزه های رو به رشد بانک داری سبز، حوزه «محصولات و خدمات بانکی» است. بانک ها می توانند در تخصیص منابع مالی خود، اولویت ویژه ای برای محیط زیست قائل شوند. و تسهیلات بیشتری به طرح ها و محصولات نوآورانه مرتبط(انرژی های تجدید پذیر، تولید پاک تر، تنوع زیستی و ...) تخصیص دهند. استراتژی های وام دهی و سرمایه گذاری سبز به منظور ارتقا و ترویج پروژه‌های مسئولیت پذیر در مقابل جامعه و محیط زیست، حالا جایگاهی ویژه در بسیاری از بانک های دنیا پیدا کرده است. برای مثال بانک تریودوس در هلند، ضمن حمایت از سرمایه گذاری های سبز و اتخاذ استراتژی های سخت گیرانه و جدی در این مقوله، اساسا به پروژه هایی که مخرب یا تهدید کننده محیط زیست باشند وام نمی دهد. در سطح بین المللی و از طرف موسسات بزرگی نظیر IFC نیز اصول و قواعدی برای بانک های عضو تبیین شده که آنها را از اعطای تسهیلات به پروژه های با ریسک محیط زیستی بالا منع می کند. معاهدات و پیمان‌نامه های بین المللی مشابهی نیز در حال گسترش است که شبکه بانک های حامی محیط زیست را روز به روز بزرگ تر کنند.

از اقدامات بانکها در راستای حمایت از محیط زیست گفتیم؛ اما ناگفته نماند که توجه بانک ها به محیط زیست، در درون مجموعه خود و نیز ارتباطات با جامعه، جدای از ایفای مسئولیت اجتماعی آنها در قبال منابع طبیعی و نعمت های خدادادی، مزایای غیرقبال انکاری نیز از جهت بهبود شهرت، افزایش کارایی هزینه ها به جهت کاهش مصرف منابع و افزایش بهره وری، بهبود مدیریت ریسک های اجتماعی و محیط زیستی، بهبود وفاداری و انگیزه کارکنان نیز دارد که ارزش توجه آنها به این حوزه را دوچندان می نماید. با این حال، چه این مزایا وجود داشته باشد و چه نه، بانک ها و هر موسسه اقتصادی کوچک و بزرگ کشورمان باید توجه کنند که ما عمیقا به شکلی اخلاقی در قبال جامعه و محیط زیست مسئول هستیم و هرگونه کوتاهی در این زمینه، جدای از عقوبت اخروی، منجر به تیره روزی و آسیب های جبران ناپذیر برای زندگی خودمان، نسلهای کنونی و آینده ایران عزیزمان نیز خواهد شد. مشکلات محیط زیستی کشور، عزمی ملی برای حل شان می خواهد و لازم است هر کدام از ما در هرجا که هستیم، دست در دست هم، وظیفه مان را در قبال محیط زیست به انجام برسانیم. پس بیایید همین حالا این تصمیم را بگیریم که در زندگی مان، بیشتر هوای محیط زیست را داشته باشیم.