به سوی پایداری در توسعه

امشب من و تعدادی از همکارانم در مدرسه توسعه پایدار، با جمعی از فعالین محیط زیست که این روزها پرچم دار جنبش اعتراضی احداث پتروشیی میانکاله شده اند، یک جلسه مجازی خصوصی داشتیم. هدف از این جلسه این بود که دغدغه ها و دانشمان را درباره مسائل «ارزیابی اثرات محیط زیستی طرح های توسعه در ایران» با آنها به اشتراک بگذاریم و کمک کنیم که مطالبات و اقدامات بعدیشان هدفمندتر و کمک کننده تر به حل مسائل اساسی این حوزه در کشور عزیزمان باشد.

پتروشیمی میانکاله به تعبیر یکی از متخصصان ارزیابی محیط زیست، چیزی جز غارت محیط زیست نیست و متاسفانه در یک فرایند غیرشفاف و غیر مشارکتی، و با نقض آشکار اصول ارزیابی اثرات محیط زیستی، مجوزهای اولیه آن صادر شده و کلید خورده است. برای کشور ما که زیستگاه هایی چون میانکاله در ان بسیار کمیاب و قیمتی هستند، نه فقط پتروشیمی، بلکه صنایع با آلایندگی و ریسک بسیار کمتر نیز نبایستی در پهنه های مجاور(نظیر نوار شمالی کشور) مجوز بگیرند. متاسفانه دست های پشت پرده احداث این پتروشیمی، برای دریافت مجوزها و توجیه سودای ثروت اندوزی خود، دست به دامن دروغ و تحریف هم شده اند. ابتدا اینکه یکی از ضعیف ترین مشاوران را برای تدوین گزارش ارزیابی اثرات محیط زیستی خود که در واقع یک گزارش سفارشی است انتخاب کرده اند. دوم اینکه ادعاهای عجیبی چون ایجاد 70 هزار شغل را مطرح کرده اند که خنده دار است. واقعیت این است که پتروشیمی، صنعت اشتغال زایی نیست. در واقع نسبت شغل ایجاد شده به سرمایه صرف شده، یکی از کمترین ها در میان تمامی صنایع است! با این حال سود بسیار خوبی دارد! در واقع رانت بزرگی نصیب مالکان آن می کند که خوب بلدند به بهانه کمک به توسعه و اشتغال یک منطقه محروم و کم بر خوردار، برای جیب خود برنامه ریزی کنند و اغلب به واسطه ارتباطاتی هم که دارند این کار را خوب انجام می دهند. چرا که این روزها از زبان نماینده مجلس و امام جمعه منطقه می شنویم که چرا می خواهید جلوی طرح اشتغال زا برای این منطقه را بگیرید؟!...در حالیکه آقایان اگر دغدغه اشتغال دارند، صنایع غیرآلاینده و حتی دوستدار محیطزیستی وجود دارد که با هزینه کمتر در منطقه می تواند احداث شود و بخشی از مشکلات منطقه را نیز حل کند. برای مثال، سالهاست که در شمال کشور، مسئله انباشت زباله در جنگلها مطرح است و خیلی راحت می شود با احداث سایتهای تفکیک زباله یا کارخانه های زباله سوز، به حل بخشی از مشکلات محیط زیستی منطقه کمک کرد.

افرادی که به عنوان دلسوزان محیطزیست امروز پرچم دار جنبش اعتراضی مقابله با احداث پتروشیمی در میانکاله شده اند، باید سعی داشته باشند که فراتر از مورد خاص این پتروشیمی، مطالباتی جهت اصلاح نظام مجوزدهی ارزیابی اثرات محیط زیستی(EIA) در کشور را پیش ببرند تا دوباره چند ماه دیگر نخواهیم جنبش اعتراضی دیگری برای احداث فلان مجموعه آلاینده در نقطه دیگری از کشور تشکیل دهیم. تاکید بر دو رکن «شفافیت» و «مشارکت مردمی» از اساسی ترین مطالبات برای اصلاح نظام EIA در ایران باید باشد.

انتهای بهمن 1400، به لطف خدا توانستیم کتاب «مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها: از نظریه تا عمل» را با کمک انتشارات رسا چاپ کنیم و به بازار عرضه کنیم. این کتاب، به نظرم بهترین و کامل ترین مرجع فارسی حوزه مسئولیت اجتماعی شرکت‌هاست که تاکنون در ایران منتشر شده و ما آن را به شکل ترجمه و تالیف، آماده کرده ایم. ترجمه اصلی از یکی از معتبرترین منابع بین المللی حوزه CSR انجام شده و با افزودن موردکاوی‌هایی از تجارب شرکت‌های ایرانی و برخی توضیحات تکمیلی، قسمت تالیفی آن را به سرانجام رسانده‌ایم. از ماحصل کار خیلی راضی هستیم و فکر می کنم بتوانم با خیال راحت به همه علاقه مندان این حوزه معرفی کنم.

برای سفارش کتاب، می توانید با مدرسه توسعه پایدار ارتباط بگیرید (برای پیام به واتساپ «مدرسه توسعه پایدار» اینجا کلیک کنید)

اطلاعات بیشتر درباره کتاب: https://sdschool.ir/news/csrbp/

اواخر دی ماه، یک دوره آموزشی سه روزه ( 9 ساعت مفید) برای مدیران شرکت‌های آب و فاضلاب کشور برگزار کردیم. این دوره را من و آقای دکتر خلیلی نصر به شکل مشترک برگزار کردیم و در آن تلاش شد که تصویری همه‌جانبه و اجمالی نسبت به ابعاد مختلف موضوع مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها (CSR) به مدیران ارائه شود تا بهتر بتوانند در آینده از این مفهوم در کار و برنامه‌ریزی‌های خود بهره ببرند. در طراحی دوره تلاش کردیم که با مثال‌های بومی و ملموس، مباحث را برای مخاطبان کاربردی‌تر کنیم. طرح بحث مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها برای سازمان‌های دولتی و شبه دولتی، ملاحظات خاص خود را دارد و نمی‌شود از آن دریچه‌ای که برای شرکت‌های بخش خصوصی طرح موضوع می‌کنیم، آن را ارائه کنیم. در مجموع، تجربه خیلی خوبی بود و فکر می‌کنم بسته آموزشی ارزشمندی طراحی شد که با تغییر مثال‌ها، می‌تواند برای سازمان‌های دولتی و شبه دولتی دیگر نیز به کار گرفته شود. چنانچه تمایل به برگزاری دوره‌های مشابه در مجموعه خود داشتید از طریق بخش «تماس با من» در این سایت ارتباط بگیرید.

کتاب «حل مساله اجتماعی» که به همت جمعی از نویسندگان تالیف و توسط نشر «طرح نو» به بازار عرضه شده است، به دغدغه مندان اجتماعی، راه هایی برای کنش گری اجتماعی و حل مساله اجتماعی در فضای واقعی جامعه امروز ما معرفی می کند. نگارش فصل «مسئولیت اجتماعی شرکتها» از این کتاب، توسط  بنده و یکی از دوستان عزیزم، آقای مصطفی نوذری انجام شده است. مطالب این فصل، به نظرم تصویر مفید و مختصری از وضعیت مسئولیت اجتماعی شرکتها در ایران و مسائل آن و نیز فرصتها برای علاقه مندان جهت کمک به آن ارائه می کند. من حتما مطالعه کتاب را به علاقه مندان مسائل اجتماعی توصیه می کنم. منتهی متاسفانه قیمتگذاری کتاب (که از عهده ما خارج بود و در اختیار ناشر قرار گرفته بود)، تجربه ناخوشایندی را برای ما رقم زده که کمتر راغب به توصیه برای تهیه آن هستیم. بنده و سایر نویسندگان هیچ سهمی از عواید فروش کتاب نداریم و اگر می دانستیم که قرار است این چنین قیمت گذاری شود، در تنظیم قرارداد اولیه همکاری با موسسه رحمان(مدیر پروژه) طور دیگری عمل می کردیم که علاقه مندان بعدا با مشکل گرانی و تهیه کتاب روبرو نشوند. چندی پیش نامه اعتراضی به مدیر موسسه ارسال کردیم. به هر حال اگر دیدید که قیمت این کتاب به طرز عجیبی بالاست، فکر نکنید که ما راضی به آن بوده ایم یا نفعی از آن می بریم. یک ریال از عواید فروش کتاب نیز نصیب ما نویسندگان نمی شود و همه ما با دغدغه اجتماعی وارد تالیف این کتاب شدیم، اما متاسفانه ....

به هر حال امیدوار هستم که برای چاپهای بعدی بتوانیم وضعیت بهتری را شاهد باشیم. من همین امروز می توانستم این کتاب را با کمتر از نصف قیمت پشت جلد به بازار عرضه کنم ولی خب اختیار دست بنده نیست. به هر حال اگر توان مالی پرداخت 240 هزار تومان را دارید، مطالب این کتاب واقعا ارزشمند هستند. برای تهیه کتاب از لینک زیر می توانید اقدام کنید: کلیک کنید

اخیرا گفتگویی با آقای جعفر قوام دوست، راجع به آسیب شناسی و مسیر پیش روی «مسئولیت اجتماعی شرکتها» در ایران داشتم. این گفتگو به شکل ویدئویی ضبط شده و در سایت آپارات قابل مشاهده است. آقای قوام دوست، مدیر پروژه تدوین کتاب «حل مساله اجتماعی» بودند که چندی پیش منتشر شد و در سلسله گفتگوهایی با مولفین فصلهای مختلف این کتاب، سعی در باز کردن ابعاد مختلف موضوع «حل مساله اجتماعی» در ایران از مسیرهای گوناگون کرده اند. به نظرم گفتگوی خوبی شده و برای علاقه مندان به CSR و مسئولیت اجتماعی شرکتها می تواند نکات قابل توجهی داشته باشد. این گفتگو را با کلیک بر لینک زیر ببینید:

https://www.aparat.com/v/XrV8y

مدتی است به خاطر مشغله‌های فراوان، این جا مرتب به روز نمی‌شود. فاصله ای که افتاده، به معنی کم کاری در این حوزه نیست. اتفاقا به لطف خدا فعالیت ها بیشتر و گسترده تر شده است. اما همین باعث شده که وقت هم به شدت محدود شود و نتوانم اینجا را مرتب به روز کنم. امیدوارم به تدریج بتوانم مطالب قبلی مربوط به سال گذشته را اینجا درج کنم.

امروز، آخرین کارهای مربوط به پروژه تدوین گزارش پایداری یک شرکت بزرگ پتروشیمی را به پایان رساندم و نتایج را تحویل طراح گرافیکی دادم که مراحل طراحی نیز به پایان برسد. این پروژه برای یکی از شرکت‌های بزرگ پتروشیمی مستقر در منطقه عسلویه انجام شد که قرار بود بر اساس استاندارد GRI، گزارش مسئولیت اجتماعی ایشان تدوین شود و از جهاتی تجربه بسیار ارزشمند و آموزنده‌ای بود.

ابتدا اینکه این اولین پروژه ای در 5 سال اخیر بود که من خودم به شکل مستقیم درگیر امضای قرارداد با کارفرما نشده بودم و در واقع یکی از موسسات پژوهشی دولتی، این پروژه را گرفته بود و بعد به من واگذار کرده بود. خب اتفاقی که این وسط افتاده بود، آن بود که کارفرمای اصلی اعتقاد چندانی به پروژه نداشت، موسسه پژوهشی واسط هم به خاطر ساختار دولتی غیرچابکی که داشت، پیچیدگی هایی بر رابطه مشاور(من) و کارفرما ایجاد کرده بود. از سوی دیگر، نکته مهم اینکه کارفرمای اصلی، نتوانسته بود یا نخواسته بود که همراهی خوبی از سمت مدیران درون سازمان خود برای انجام این پروژه جلب کند که این، سبب تاخیرهای زیادی در فرایند کار شد. و چه بسیار پروژه های مشاوره ای گران قیمتی که در سازمان‌های این چنینی تعریف می‌شود و به دلایل مشابه به نتیجه مطلوب نمی‌رسد

قبول این پروژه از سمت من، به واسطه این بود که فرصتی برای شناخت بافت موسسات دولتی درگیر در موضوع پژوهش و مشاوره مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها و نیز کارفرما می‌داد. یافته‌های این پروژه برای من بار دیگر ضرورت تربیت کارشناسان و مشاوران مجرب برای این حوزه را بیش از پیش گوشزد می کند. متاسفانه موسسه دولتی واسط نیز به دلیل فهم ناکافی و نادرست، قرارداد غیرمتعارفی با کارفرما بسته بود که تعهدات زیادی وجود داشت که معلوم نبود چطور می تواند آن را انجام دهد.

نکته جالب دیگر اینکه کارفرما، با آنکه سالانه رقمی در حدود 3 میلیارد تومان صرف پروژه های مسئولیت اجتماعی می کند، اما هیچ کارشناس مسئول مستقیم در این حوزه ندارد و نیز مشاور مجربی در کنارش نیست. در صورتی که وجود چنین افرادی قطعا به بهره وری بیشتر این هزینه های صرف شده کمک می کرد.

مسائل گفته شده، مسائل رایجی در فضای کسب و کار هستند. من فکر می کنم افراد متخصص و دلسوز، به خوبی می توانند در حوزه مسئولیت اجتماعی شرکتها منشا اثر باشند و اعتماد سازمانها به مشاوران این حوزه را نیز برگردانند و آنها را مجاب کنند که برای ارتقای وضعیت خود، از خدمات مشاوره و کارشناسی اختصاصی در این حوزه بهره ببرند.

پی نوشت:

یک نکته جانبی تاسف آور اینکه در قسمتی از کار از مدیران و کارشناسان واحدها خواسته بودیم که مطالبی راجع به برخی فعالیت‌های واحدهای خود بنویسند و ارائه کنند. بیش از 90 درصد افراد، از نوشتن یک متن فارسی روان و بدون ایراد فاحش دستور زبانی یا املایی، عاجز بودند. این یک فاجعه برای زبان فارسی است.

امروز در مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، یک جلسه با برخی همکاران و مدیران معاونت اقتصادی داشتم. بهانه جلسه، نامه‌ای بود که چندی پیش یکی از نمایندگان مجلس در یکی از استان‌های جنوبی به مرکز پژوهش‌ها ارسال کرده بود و با گله از وضعیت توجه به مسئولیت اجتماعی در شرکت‌های حوزه نفت و گاز در مناطق محروم، مرکز پژوهش‌های مجلس، پیش‌نویس طرحی را آماده کند تا بعدا به قانونی برای ملزم کردن شرکت‌ها به ایفای مسئولیت‌های اجتماعی خود به ویژه در جوامع محلی و مناطق محروم تبدیل شود.

نماینده محترم، مسئله درستی را شناسایی کرده بود و در نامه‌اش هم به خوبی اشاره کرده بود که سهم جوامع محلی از فعالیت‌های توسعه‌ای این شرکت‌های بزرگ دولتی یا خصوصی، غالبا آلودگی‌های محیط زیستی و چالش‌های جدید اجتماعی است. با این حال، راه‌کار پیشنهادی راجع به ملزم کردن قانونی شرکت‌ها به ایفای مسئولیت اجتماعی خود، موضوعی است که به راحتی نمی‌توان در مورد آن صحبت کرد. ارتباط من با مرکز پژوهش‌ها از حدود یک ماه قبل شروع شد. ایشان اصرار داشتند که خیلی سریع چنین طرحی در قالب یک کار پژوهشی کوچک انجام بپذیرد و من مصر بودم که موضوع مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها، حساسیت‌های زیادی دارد و اقدامات شتاب‌زده و نسنجیده در آن ممکن است فقط به لوث شدن این مفهوم و تهی شدن آن از معنا و یا ایجاد مفری برای سبزشویی و فرار مالیاتی و امثالهم تبدیل شود و آن مقصودی که نگرانی نماینده مجلس و شماست، برآورده نشود. برایشان از اشتباهاتی که برخی کشورهای شرقی در این حوزه مانند هند کردند، صحبت کردم و نهایتا و ظاهرا این اقناع صورت گرفت که فعلا پاسخی مختصر به نماینده درخواست‌کننده داده شود و فرصت زمانی دریافت شود تا یک طرح جامع برای بررسی ابعاد سیاستی و قانونی بحث مسئولیت اجتماعی شرکتها به ویژه در مناطق محروم، بر پایه بررسی ادبیات موضوع، تجارب جهانی و نیز تجارب داخل کشور در دستگاه‌های مختلف تهیه شود.

جلسه امروز برای تبیین ابعاد این طرح و ترسیم نقشه مسیر پیش رو بود. امیدوار هستم که همانطور که مذاکره امروز، نسبتا خوب جلو رفت، این کار منجر به انعقاد قرارداد شود تا بتوانیم در این حوزه با کمک دوستان، منشا اثر باشیم. از انعقاد قرارداد صحبت کردم؛ چون تجربه نشان داده که در مذاکره با دستگاه‌های دولتی و حاکمیتی، تا وقتی موضوع مکتوب و مستند نشده، قول‌ها و تائیدات شفاهی و در جلسات، خیلی قابل اتکا نیست.

امروز 14 بهمن ماه در مرکز مطالعات شهر تهران، جلسه ارائه نتایج پروژه مطالعاتی را داشتیم که به ارزیابی نتایج حاصل از اجرای 4 ساله مصوبه شورای شهر تهران در حوزه مسئولیت اجتماعی بنگاه‌های اقتصادی اختصاص داشت. حدود 4 سال پیش بود که شورای شهر تهران، مصوبه پر سر و صدا و جالبی را تصویب کرد که در رابطه با بحث مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها، برای شهرداری تهران، سازمان‌های تابعه و بنگاه‌های اقتصادی شهر تهران، تکالیفی را مشخص کرده بود.

من و یکی از همکاران، قبلا با سازمان خدمت اجتماعی شهرداری تهران در این چند سال، تجربه‌ای از تعاملات مختصر در ارتباط با این مصوبه را داشتیم. حتی در زمان تصویب آن در شورا نیز به برخی جلسات تعیین مصوبه دعوت شده بودیم و سعی کرده بودیم که بر مسیر آن اثرگذار باشیم. با این حال، همانطور که قبلا شرح داده بودم، دلایل مختلف از جمله بی‌ثباتی مدیریتی در شهرداری تهران در دوره اخیر، پایه‌های نادرست مصوبه فعلی و انتظارات خلاف واقع از حوزه مسئولیت اجتماعی و نبود فهم یکپارچه در مدیران شهری نسبت به مفهوم CSR و نیز چیدمان ساختاری ناکارامد در سازمان خدمات اجتماعی شهرداری، همه دست به دست هم داد که این مصوبه نتواند در عمل نتایج خاصی برای شهر تهران به بار بیاورد. من، مشاور این پروژه ارزیابی بودم که مدیریت آن را دوست گرامی‌ام، آقای قوام دوست بر عهده داشت. با زحمات ایشان و سایر دست اندرکاران، ارزیابی همه‌جانبه‌ای از تجربه طی شده در 4 سال گذشته صورت گرفت که نتایج آن امروز در جلسه ارائه و از آن دفاع شد.

به طور خلاصه نتیجه این ارزیابی که بعدا در سایت مرکز مطالعات شهر تهران هم قرار می‌گیرد، این بود که این مصوبه هم در مبانی طراحی و هم در اجرا، یک تجربه شکست‌خورده بود و باید اجرای آن متوقف شود. مضرات این مصوبه برای شهر تهران، بیش از فواید آن است و اگر دچار اصلاحات بنیادین نشود، ادامه اجرای آن(که نیاز به تائید شورا دارد)، به صلاح نیست. من کاری با نیات بانیان مصوبه فعلی ندارم(که البته حتما در جای خود قابل بحث و تحلیل است)، اما کارهای با نیت خوب نیز اگر بر پایه آگاهی و مطالعه نباشد، می‌توانند به شکست برخورد کنند. به نظر من ظرف فعلی سازمانی شهرداری تهران به هیچ وجه در قد و قواره پرداختن به موضوعاتی چون مسئولیت اجتماعی نیست و اگر هم در این زمینه قصد انجام اقداماتی وجود دارد در درجه اول بایستی معطوف به فرایندهای درون‌سازمانی و مسئولیت اجتماعی در شهرداری تهران باشد تا اینکه شهرداری بخواهد پیمانکاران و یا سایر بنگاه‌های اقتصادی شهر تهران را تشویق به توجه به مسئولیت اجتماعی کند!

چندی قبل، جمعی از بچه‌های دانشگاه شریف، رویدادی مجازی در قالب درس-گفتار را تدارک دیدند که در آن با حدود 30 نفر از فارغ التحصیلان ادوار مختلف دانشگاه صنعتی شریف که از نگاه طراحان دوره، مسیر خاصی را در باب «موفقیت» در زندگی پس از دانشگاه خود طی کرده بودند. دوستان لطف داشتند و من را هم جزو یکی از آن سی نفر در نظر گرفته بودند. این برنامه ابتدا قرار بود در قالب یک همایش چند روزه به مدل سخنرانی‌های TED برگزار شود، ولی کرونا اجازه نداد و نهایتا تصمیم بر این شد که در قالب یک سری ویدئوهای ضبط شده تهیه شود.

به نظر خودم، به جز صحبت‌های خودم، شنیدن تجربه این همه آدم مختلف و ارزشمند در تاریخ دانشگاه صنعتی شریف، می‌تواند خیلی آموزنده و راهگشا برای کسانی باشد که به دنبال تعیین مسیر آینده زندگی خود هستند و به خصوص با سوالات اساسی و دوراهی های مهم روبرو هستند. من این دوره را به تمامی جوانان، به ویژه جوانان 20 تا 30 ساله و حتی نوجوانان هم توصیه می‌کنم. گفتگوهایی ساده، صمیمی، و چالشی درباره تجربه زیسته تعدادی از فارغ التحصیلان منتخب دانشگاه شریف که خودم غبطه می خورم که کاش در زمان دانشجویی ما، چنین گنجینه ای در اختیارمان بود و به ما کمک بهتری در تعیین مسیر آینده‌مان می‌کرد.

این مجموعه را از طریق ثبت نام در سایت موسسه «مدرسه آزاد فکری» می‌توانید دریافت کنید: http://azadfekrischool.ir/Terms/Index/29

در مورد صحبت‌های خودم، شاید شاه‌بیت حرف‌ها این بود که آماده باشید که کسی برایتان دست نزند ولی شما ادامه بدید و به قولی پرچم یا آرمانی که به دنبالش هستید رو رها نکنید. تلقی خیلی از ما در ابتدای مسیر جست و جوی موفقیت این است که (به شکل ناخودآگاه) در مسیری برویم که بیشتر تحسین و تجمید شویم. در این ویدئو، به آن دوران هم راجع به خودم اشاره کردم ولی گفتم که امروز از این مرحله گذر کرده ام و نه تنها کسی برایم دست نمی‌زند، بلکه با توجه به تحصیلات و سوابقی که دارم، خیلی ها از این صحبت می‌کنند که شاید مسیر اشتباهی را رفته باشم. اما خودم خوشحال‌تر و مصمم‌تر از هرکسی به این راه باور دارم....این صحبت‌ها با جزئیات بیشتر را دعوت می‌کنم در آن دوره ببینید. راستی، ما در منافع مادی این دوره سهمی نداریم و یک کار عام المنفعه بوده و فروش اندک آن نیز به توسعه کارهای مدرسه آزاد فکری، اختصاص دارد.