به سوی پایداری در توسعه

امروز، در چارچوب یک دوره جامع آشنایی با کسب و کارهای نوپا در کمیته امداد، یک ارائه آموزشی راجع به مفهوم کارآفرینی اجتماعی داشتم. شرکت کنندگان در این برنامه، مسئولین اشتغال کمیته امداد از سراسر کشور بودند و گویا کمیته امداد قصد دارد از ایجاد و گسترش کسب و کار برای مددجویان خود حمایت کند و دعوت از من برای سخنرانی نیز، به خاطر مهم بودن مدل کسب و کار اجتماعی در میان این سیاست های اقتصادی حمایتی است. از من خواسته شده بود بخشی از ارائه ام به بحث ارزیابی تاثیرات اجتماعی ایده های نوآورانه اختصاص داشته باشد و در واقع، این تاثیر اجتماعی، چیزی است که در نهادهای حمایتی مثل کمیته امداد، یک اصل و هدف جدی باید باشد.

موضوعی که در بخش پایانی صحبت هایم بسیار روی آن تاکید کردم، این بود که مراقب باشید که پیوند فضای استارتاپی با حوزه اجتماعی، بدون داشتن نگرش اجتماعی درست و اصیل، می تواند فاجعه بار باشد. مثالهایی از اتفاقات بدی که در این حوزه می تواند به سبب ورود افراد با نگاه غیر اجتماعی به این حوزه رخ دهد را ذکر کردم که مهمترین اش، رویدادی با موضوع نوآوری اجتماعی در یکی از دانشگاه های بزرگ کشور بود که در آن از «کودکان کار» به سبب اینکه توقع مالی زیادی ندارند، به عنوان یک فرصت ناب! جهت راه اندازی کسب و کار یاد شده بود!!!!

متاسفانه نه فقط در ایران، در دنیا نیز یک جریان پر قدرتی وجود دارد که تلاش دارد حوزه های اصیل اجتماعی نظیر کارآفرینی اجتماعی، مسئولیت اجتماعی شرکت ها، و توسعه پایدار را به نفع منافع دنیای سرمایه سالاری، مصادره کند و با عینک منفت طلبانه، این حیطه را هم به محلی برای حداکثر کردن منافع شخصی خود تبدیل نماید.

فناوری، و نوآوری هیچ گاه نمی تواند به کم شدن فقر کمک کند، مگر اینکه پشت آن، یک نگاه اجتماعی اصیل و یک تعهد راستین به حل مسائل اجتماعی وجود داشته باشد.

از ابتدای پاییز امسال، من درگیر یک فعالیت آموزشی اختصاصی برای اداره کل سلامت شهرداری تهران شده ام. طبق این تفاهم، تا پایان سال و هر سه شنبه، درگیر اجرای یک دوره آموزشی اختصاصی برای مسئولین خانه های سلامت مناطق 22 گانه شهرداری تهران هستم. این دوره آموزشی که سعی شده مبتنی بر اصول یادگیری تعاملی طراحی شود، در رابطه با «مسئولیت اجتماعی شرکت» هاست و قرار است به مسئولین خانه های سلامت کمک کند که از ظرفیت مسئولیت اجتماعی سازمانها(CSR) بهتر برای پیشبرد اهداف خود در حوزه سلامت استفاده کنند.

دوره ها 8 ساعته و در دو نیم روز است که در واقع هر گروه، دو سه شنبه پشت سر هم، درگیر دوره آموزشی خواهند شد. تجربه جدیدی است و البته بازخوردهای گرفته شده از جلسات ابتدایی هم برای من به نسبت دوره های معمول آموزشی ضمن خدمت سازمانهای این چنینی، بسیار بسیار دلگرم کننده بوده است. یکی از اتفاقات خوبی که در طراحی این دوره افتاد، نگاه مثبت و باز کارشناسان مسئول در اداره کل سلامت شهرداری تهران به شیوه آموزشی مدرسه توسعه پایدار و صرف منابع برای طراحی و اجرای یک دوره اختصاصی با زمان کافی بود. من به شدت از کارگاه های آموزشی یکی دو ساعته بی هدف پرهیز دارم و این بلند نظری در کارفرمای این دوره آموزشی، کمک کرده که تاکنون تجربه خیلی خوبی از برگزاری دوره های اختصاصی اداره سلامت داشته باشیم. دوره هایی که متناسب با نیازهای ایشان نیز تدوین شده است.

ثبت نام برای مدرسه پاییزه «توسعه پایدار و مسئولیت اجتماعی سازمانها» شروع شده است. این دوره که از 13 آبان شروع می شود، با سه اتفاق جدید نسبت به دوره های قبلی مدرسه روبروست. نخست اینکه ساعات آموزشی از 20 به 28 ساعت افزایش یافته است. دیگر اینکه یک نیم روز اختصاصی به موضوع «توسعه محلی» پرداخته می شود و نهایتا اینکه کانون همراهان مدرسه توسعه پایدار همزمان با این دوره شروع به کار کرده و همه شرکت کنندگان در این دوره واجد پیوستن به آن خواهند شد تا «یادگیری برای توسعه پایدار» پس از این دوره قطع نشود. قاعدتا به مانند دوره های قبلی، ظرفیت محدود است و اگر علاقه مند به شرکت در یک دوره آموزشی خاص و بسیار متفاوت در حوزه های توسعه پایدار و مسئولیت اجتماعی هستید، این احتمالا بهترین گزینه شما در ایران است. پس صفحه ثبت نام را ببینید و درباره شرکت در رویداد، تصمیم بگیرید: کلیک کنید

دیروز و در یکی از متفاوت‌ترین ارائه‌هایی که راجع به «توسعه پایدار» داشتم، میهمان کمیسیون علمی-راهبردی چشم انداز «مجمع تشخیص مصلحت نظام» بودم تا از ضرورت نگاهی متفاوت به مفهوم «توسعه پایدار» صحبت کنم.

موضوع ارائه من، «ضرورت خوانش ایرانی-اسلامی از توسعه پایدار» بود. ابتدا سعی کردم خیلی کوتاه و فشرده مبانی نظری و تاریخی شکل گیری مفهوم توسعه پایدار را تبیین کنم و سپس سعی کنم نسبت نظام سیاستگذاری کشور را با این مفهوم توضیح دهم. در ارائه و با ذکر شواهد و مثالها سعی کردم نشان دهم که مفهوم «توسعه پایدار» در انحصار هیچ نهاد بین المللی نمی تواند باشد. در واقع ما با هر ایدئولوژی که داشته باشیم با مبانی فکری این مفهوم که در دهه 70 و 80 میلادی متولد شده، کاملا همسو و سازگاریم. چرا که توسعه پایدار در خاستگاهش، از نقد پارادایم سنتی توسعه مادی و اقتصادی محور متولد شده و به دنبال چشم انداز دیگری از توسعه بوده که در آن حال انسان ها و محیط زیست نیز خوب باشد. 

مشکل داستان از ادامه این ماجرا شروع می شود. در چند دهه بعد، در دنیا خوانش های متفاوت و متنوعی از این حال خوب برای محیطزیست و جامعه انجام شده که بعضا با هم تضاد هم دارند و این به خصوص در حوزه اجتماعی، بسیار طبیعی است. یعنی خیلی مهم است شما چه نگاهی به «انسان» و «حیات او در این کره خاکی» دارید تا بتوانید از چگونگی حال خوب او سخن بگویید.

با این حال، علی رغم نگاه های متفاوت در میام متفکران به شکل جدید توسعه، در سال 2012 و به واسطه پیشنهادی از سمت کلمبیا در کنفرانس ریو، سازمان ملل تصمیم می گیرد که اهدافی جهانی با نام اهداف جهانی توسعه پایدار (SDGs) را معرفی نماید.

در داخل کشور، تقریبا فقط دو نوع برخورد در مقابله با SDG ها را شاهد بوده ایم  که هر دو نیز یک برخورد منفعلانه هستند. یک برخورد که بیشتر در جامعه دانشگاهی دیده شده، پذیرش 100 درصدی این اهداف به عنوان تعاریف قطعی و درست و بدون نقص از چشم انداز توسعه پایدار و دیگری تفکیر و رد 100 درصدی این اهداف و اصل مفهوم توسعه پایدار به عنوان نگاهی غربی و غیربومی به توسعه است.

واقعیت اما از نگاه من این است که این رویکردهای منفعلانه، هیچ کدام راهگشا نیستند. ما حتما نیاز است که خوانشی مبتنی بر نگاه ایرانی به توسعه پایدار داشته باشیم. چراکه می خواهیم از توسعه پایدار ایران صحبت کنیم و نه توسعه پایدار هند، آمریکا یا بنگلادش و مالزی و الجزایر!

توسعه پایدار، به واسطه دغدغه های اجتماعی پررنگ در ذات تعریف خود، حتما متاثر از ارزش ها، هنجارها، فرهنگ، عادت ها و هر برچسب اجتماعی دیگری است که در جوامع مخاطب این مفهوم قرار است به آن پرداخته شود. با این نگاه حتما ما باید خوانشی مبتنی بر ارزش های ایرانی-اسلامی به توسعه پایدار داشته باشیم. 

اما تکلیف اهداف فعالی جهانی توسعه پایدار چه می شود؟ از نگاه من، این اهداف، حتما ارزشمندند و بخش خوبی از آنها برای ما قابل استفاده(به ویژه در حوزه محیط زیست و برخی شاخص های اجتماعی)؛ اما به ویژه در حوزه اجتماعی و نیز مدل اقتصادی، حتما نیازمند تعریف اهداف و شاخص هایی مبتنی بر ارزش ها و آرمانشهر خودمان هستیم که به نوعی یک هدف گذاری بومی برای توسعه پایدار باشد. برای مثال اهداف جهانی توسعه پایدار، هیچ دغدغه ای نسبت به «خانواده» ندارد. باور کنید هیچ! یعنی هیچ به تمام معنا! در چشم انداز مطلوب سازمان ملل از توسعه، «خانواده» هیچ جای داستان نیست! خب آیا این چشم انداز درستی از پیشرفت برای کشور ماست؟ طبعا خیر!....از سوی دیگر، اهداف جهانی توسعه پایدار از حق دسترسی به آب آشامیدنی سالم و یا ضرورت حفظ زیستگاه ها سخن می گوید؛ آیا این خلاف عقل و اخلاق است؟ خیر! بلکه، ضرورت اخلاقی و عقلی هم هست. خب پس نه می توان تفکیر کرد و نه می توان با آغوش باز پذیرفت.

ما باید از این انفعال خارج شویم و بتوانیم با نگاهی درون-زا، «توسعه پایدار» را به شکلی ایرانی تعریف کنیم. برای جامعه ایران.

امروز در نهمین جلسه از نشست های «توسعه پایدار برای ایران»، یک موضوع چالشی با حضور جمع خوبی از فعالین محیط زیست به بحث گذاشته شد. جلسه «نگاهی انتقادی به پویش سه شنبه های بدون خودرو» با حضور حامیان و منتقدان این پویش برگزار شد. این رویداد که به نوعی ابتکار در برگزاری جلسات مرتبط با پویش‌های مردمی بود و احتمالا اولین و تنها رویداد انتقادی است که در رابطه با این پویش پر سر و صدا و مشهور برگزار شده است، حاوی بحث های خیلی خوبی بود که یک جلسه یادگیری تمام عیار برای فعالین اجتماعی می توانست باشد.

من در این جلسه به عنوان یکی از 4 سخنران منتقد صحبت کردم و سعی کردم از این بگویم که اگرچه عنوان پویش زیباست و هدفش ارزشمند، اما این پویش در طراحی و اجرا دارای مسائلی جدی است که سبب می شود به اهداف خود دست پیدا نکند و در عین حال سبب سرخوردگی فعالین محیط زیست و فعالین اجتماعی شود. در واقع من فکر می کنم این پویش بیش از آنکه بر اصول و مبانی درست و علمی بنا شده باشد، بر «احساسات» پایه گذاری شده و تهران 1397 زمان مناسبی برای اجرای آن نبوده است. در واقع یک مسئله شناسی درست درباره چالش‌های محیط زیستی و اجتماعی کشور، حتما به ما نشان می دهد مسائل اولویت دار تر دیگری وجود دارند که باید پرچم دار پویش های محیط زیستی کشور باشند که تلاش برای تحقق شان، باعث سرخوردگی هم نمی شود. 

تغییر رفتار مردم عادی و پیوستن آنها به این پویش و تحریم خودرو در سه شنبه ها و روزهای دیگر هفته، نیازمند مقدماتی است که طراحان و مجریان این پویش بدون در نظر گرفتن آنها، تلاش دارند با صرف «آگاه سازی» انتظار تغییر رفتار از مردم داشته باشند! آنهم مقدماتی که بخش بزرگی از آن هم از جنس زیرساخت است و خارج از کنترل و اختیار مردم.

من تلاش کردم در صحبت‌هایم این را بگویم که «سه شنبه های بدون خودرو» میوه شیرین و جذابی است. اما میوه یک درخت است که ابتدا باید درختش را بکاریم. درخت مسئولیت اجتماعی. درخت گذشتن از منافع فردی به خاطر منافع جمعی. ما باید روی ریشه های این درخت کار کنیم و چه بهتر بود که این 4 سال را روی این ریشه ها کار می کردیم تا بعد بتوان امید داشت در بلند مدت، میوه هایی همچون «سه شنبه های بدون خودرو» از آن برداشت می کردیم.

با ابتکار معاونت اجتماعی منطقه 22 شهرداری تهران، جمعی از شرکت های ساختمانی مدتی است گردهم آمده اند و چند وقت یک بار در جلساتی دورهمی به بحث و تبادل نظر راجع به موضوع مسئولیت اجتماعی سازمانی می پردازند. شهرداری منطقه 22 امید دارد که بتواند از ظرفیت مسئولیت اجتماعی این شرکت ها(که بعضا بسیار بزرگ هم هستند) در جهت کمک به مسائل اجتماعی و نیازهای منطقه 22، بهره بگیرد.

من امروز به عنوان میهمان به جلسه دومشان دعوت شده بودم تا ارائه ای راجع به مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکت ها و چرایی و چگونگی پرداخت به این حوزه داشته باشم. در ارائه سعی کردم که با مثال هایی از تجربیات خوب ایرانی در این حوزه نشان دهم که می شود و باید در این راه قدم های موثر برداریم. بعد از ارائه، گفتگوهای خوبی هم راجع به موضوع در بین حضار در گرفت.

در پایان جلسه به مسئول خدمات اجتماعی منطقه گفتم که این جمع ظرفیت خیلی خوبی است و شما اگر بتوانید این جمع را حفظ کنید و جلسات را همینطور پرشور و زنده نگه دارید، شاید بتوانید یک الگوی خیلی خوب از مشارکت بخش خصوصی و دولتی و سازمانهای مردم نهاد(که آنها هم در جلسه حضور داشتند) در جهت کمک به مسائل شهری شکل دهید. در کنار امیدها، یکی از نگرانی هایی که من همیشه نسبت به چنین جریاناتی دارم، این است که یک نهاد دولتی(اینجا شهرداری) میزبان است و تداوم و چگونگی برگزاری آن بسیار حساس است که زیر سایه محدودیت ها و اقتضائات سازمانهای دولتی، به اعتماد و انگیزه همراهان لطمه نزند. باید منتظر ماند و دید که چه خواهد شد...

امروز در شرکت ایران خودرو، یک کارگاه آموزشی داشتم راجع به «موضوعات اساسی مسئولیت اجتماعی». این کارگاه بخشی از پروژه مشاوره ای من برای ایران خودرو جهت تدوین گزارش مسئولیت اجتماعی امسال شان است. یکی از اتفاقات خوبی که توانستیم در مذاکره با مدیریت مسئولیت اجتماعی ایران خودرو در موردش به جمع بندی برسیم، گنجاندن «موضوعات اساسی مسئولیت اجتماعی» در گزارش امسال ایران خودرو است. در واقع بعد از دو دوره گزارش دهی که به نوعی آغاز راه برای ایران خودرو بود، حالا وقت آن بود که یک سطح، کار را ارتقا داد و به این بحث پرداخت. بحثی که قطعا می تواند برای برنامه های مسئولیت اجتماعی ایران خودرو، دستاوردهای مثبتی داشته باشد و یک گام رو به جلوست.

مدرسه بهاره توسعه پایدار امسال، با استقبال بسیار خوبی روبرو شد. به طوری که یک هفته پیش از شروع دوره مجبور شدیم ثبت نام را متوقف کنیم. این دوره هم به مانند دوره های گذشته از تنوع خوبی در بین مخاطبان روبرو بود و پذیرای 22 نفر هستیم. دوره بعدی ما احتمالا تابستان برگزار می شود. می توانید وبسایت مدرسه توسعه پایدار را برای اطلاع از دوره بعدی دنبال کنید(کلیک کنید).

ثبت نام مدرسه بهاره توسعه پایدار سال 1398، شروع شده است. انشالله این دوره از مدرسه، یک بازطراحی قابل توجه در مباحث خواهد داشت. پس از برگزاری موفقیت آمیز 4 دوره فصلی مدرسه توسعه پایدار در طول سال گذشته، حالا دلگرم هستیم که این مسیر را با قدرت بیشتری ادامه دهیم. اگر قصد ثبت نام در این دوره را دارید، توجه کنید که 10 درصد تخفیف برای ثبت نام زودهنگام تا 10 اردیبهشت درنظر گرفته شده است. در این دوره نیز به مانند دوره های قبلی، بخش ویژه ای از مدرسه به بررسی نقش بخش خصوصی در تحقق توسعه پایدار و مباحث مرتبط نظیر مسئولیت اجتماعی سازمانها و کارآفرینی اجتماعی اختصاص دارد. 

اطلاعات بیشتر را در وبسایت مدرسه توسعه پایدار به نشانی www.sdschool.ir می توانید ببینید.

امروز در اتاق بازرگانی صنایع، معادن و کشاورزی ایران، به همراه دوست خوبم مهندس اسماعیل علیزاده، سمینار آموزشی مشترکی درباره مسئولیت اجتماعی بنگاه های اقتصادی داشتیم. شرکت کنندگان در این رویداد، ترکیبی از نمایندگان بخش خصوصی و سازمانهای مردم نهاد بودند. ارائه من بیشتر به ارتباط توسعه پایدار و مسئولیت اجتماعی سازمانها اختصاص داشت و سعی کردم در آن رسالت بخش خصوصی در توجه به توسعه پایدار و در قالب مفاهیمی از قبیل مسئولیت اجتماعی سازمانی و پایداری سازمانی را توضیح دهم. البته با توجه به زمان سمینار، مباحث در سطح مقدماتی و بیشتر از جهت آشنایی با این فضا بود. هرچند تجربه این چند ساله من از کار در فضای توسعه پایدار و مسئولیت اجتماعی سازمانها نشان می‌دهد که در همین سطح مقدماتی نیز، هنوز نیاز زیادی به آموزش داریم.