به سوی پایداری در توسعه

روز گذشته در سومین کنگره بین المللی تغذیه که البته پانزدهمین کنگره ملی تغذیه نیز بود، در پنل «صنایع غذایی و تغذیه پایدار» یک سخنرانی داشتم. کنگره بین المللی تغذیه، یکی از بزرگترین و جدی ترین اجتماعات علمی است که من در این سالیان در بین اصحاب دانشگاهی دیده ام و تعلق خاطر زیادی به آن نیز در بین محققان و اساتید این حوزه وجود دارد. موضوع ارائه من، «ضرورت ارتقای جایگاه گزارش دهی پایداری در صنایع غذایی ایران» بود. صنایع غذایی در ایران، در رده «بی تفاوتی» نسبت به فعالیت نظام‌مند در حوزه CSR به سر می برند و برای نمونه هیچ گزارش مسئولیت اجتماعی نیز تاکنون منتشر نکرده اند. در این سخنرانی سعی کردم ضمن تشریح وضعیت موجود، راه کارهایی نیز برای بهبود این وضعیت پیشنهاد دهم.

برای اطلاع علاقه مندان، چکیده این سخنرانی را که در نشریه کنگره نیز منتشر شده است، اینجا قرار می دهم:

"بنگاه‌های اقتصادی، یکی از بازیگران مهم عرصه توسعه پایدار هستند. با بالارفتن دغدغه‌ها راجع به مسائل اجتماعی و محیط زیستی و تقاضای روزافزون ذی نفعان و نیز دولت‌ها، بنگاه‌ها مجبورند که تحت این فشارها نسبت به کاهش پیامدهای محیط زیستی و نیز افزایش سهم‌شان در جامعه با توجه به توسعه پایدار و اتخاذ استراتژی‌های پایداری مناسب اقدام کنند. انتشار گزارش‌های مسئولیت اجتماعی یا گزارش های پایداری یکی از روندهای روبه رشد در بخش خصوصی در پاسخ به انتظارات جامعه در جهت نقش آفرینی بنگاه ها در توسعه پایدار است. این گزارش ها به بیان شاخص های عملکردی و رویکردهای مدیریتی بنگاه ها در قبال پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی فعالیت های خود می پردازند. در حالیکه آمارهای جهانی و منطقه ای حکایت از استقبال گسترده و رو به رشد صنایع مختلف از جمله صنایع غذایی به گزارش دهی پایداری دارد، با این حال، تنها 4 درصد از 100 بنگاه برتر ایرانی در سال 96 اقدام به انتشار گزارش پایداری کرده اند که سهم صنایع غذایی در این بین، صفر بوده است. این انفعال و شکاف بزرگ در حالی است که صنایع غذایی یکی از بسترسازان مهم تحقق تغذیه پایدار در جامعه هستند. گزارش پایداری از طریق تقویت گفتگو بین ذی نفعان و سازمان، جلب توجه سازمان به موضوعات اساسی پایداری خود، ایجاد انگیزه در میان کارکنان، و بهبود سیستم های اطلاعاتی درون سازمانی می تواند به ارتقای شاخص‌های عملکردی صنایع غذایی در حوزه پایداری منجر شود. این ارائه با نگاهی به وضعیت گزارش دهی پایداری در میان شرکت های برتر بین المللی صنایع غذایی و مقایسه آن با شرکت های ایرانی، به بررسی نقش 1-سیاستگذاری مناسب دولتی 2-مطالبه فعالانه بخش مردم نهاد و 3-آموزش توسعه پایدار برای مدیران و نیز کنشگران اجتماعی، در بهبود وضعیت صنایع غذایی ایران در حوزه گزارش دهی پایداری پرداخته است و پیشنهاداتی در این زمینه ارائه می کند."

امروز در سازمان مدیریت صنعتی، ارائه ای برای مجمعی داشتم که متشکل از نمایندگان برخی دستگاه های اجرایی و نیز فعالین حوزه مشاوره مدیریت و علاقه مند به CSR است. این مجمع که پس از یک سفر رسمی دولتی به هلند در بهار امسال شکل گرفته است، قصد دارد با هم اندیشی، اقداماتی برای ارتقای شاخص های عملکردی حوزه CSR (مسئولیت اجتماعی سازمانها) در کشور به اجرا در آورد. حضور برخی افراد اثرگذار نظیر مشاور اجتماعی وزیر نفت، مدیر عامل سازمان مدیریت صنعتی و برخی اساتید دانشگاهی، وزن این جمع را بالا برده است. تشکیل یک شورای ملی برای موضوع مسئولیت اجتماعی سازمانها، اگر اسیر محدودسازی ها و انحصار طلبی ها نشود و زمینه را برای فعالیت همه اشخاص و سازمانهای دغدغه مند و فعال در این حوزه فراهم کند، می تواند اقدام اثربخشی باشد و به آینده آن امید داشت. چراکه متاسفانه در شرایط فعلی، برخی افراد و شرکت های خصوصی با نگاه تجاری به این حوزه ورود کرده اند و سبب وارد آمدن آسیب هایی به این مفاهیم در فضای کسب و کار شده اند.

ارائه امروز من حول و حوش دو موضوع بود. یکی بنگاه های اجتماعی (با تاکید بر بانک های اجتماعی) و دیگری تجربه شبکه توسعه اجتماعی رسالت در پروژه توسعه منطقه ای گلباف که به عنوان یک نمونه از اقدامات بانک های اجتماعی در ایران مورد بررسی قرار گرفت. نکته جالب توجه برای من در این جلسه این بود که حتی در سطح افراد فعال  و دغدغه مند در این حوزه نیز، نیازهای دانشی جدی وجود دارد و ضرورت تمرکز بر افزایش اگاهی ها و تولید دانش بومی و تجربه نگاری های مرتبط، بسیار به چشم می آید. مسئله ای که سبب شد سال گذشته برای ایجاد نهادی به نام «مدرسه توسعه پایدار» مصمم شویم و هرچه جلوتر رفتیم نیز از کارکردهای آن، مطمئن تر شدیم.

ثبت نام مدرسه پاییزه توسعه پایدار و مسئولیت اجتماعی سازمانها، از مدتی پیش آغاز شده است و روزهای پایانی خود را سپری می کند. این دوره، چهارمین دوره از برنامه های آموزش فصلی مدرسه توسعه پایدار است که برگزار می شود و مخاطب آن همه کسانی است که در بخش های دولتی، خصوصی، دانشگاهی، مردم نهاد به نوعی کار و یا دغدغه هایشان با مسائل اجتماعی گره خورده است. ثبت نامی های این دوره تاکنون، طیف متنوعی از علاقه مندان را به مانند دوره های قبلی نشان می دهد و این یکی از نقاط قوت مدرسه است. برای ثبت نام و کسب اطلاعات بیشتر می توانید لینک زیر را ببینید: sdschool.ir/post/fall

سه شنبه 10 مهر، یک روز خوب بود. اولین جلسه از نشست های «توسعه پایدار برای ایران» را در دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه شریف برگزار کردیم. جلسه با استقبال خیلی خوب همراه بود و همان طور که انتظار می رفت، داستان عاشقانه و متفاوت آقا و خانم صنعتی در راه اندازی گلاب زهرا، به عنوان یکی از برترین شرکت های تولید گلاب دنیا و البته یکی از بهترین نمونه های کسب و کار اجتماعی دوران معاصر، شرکت کنندگان را تحت تاثیر قرار داد.

گزارشی از این نشست(که برای انتشار در سایت پژوهشکده سیاستگذاری دانشگاه شریف) تهیه شده است را عینا در ادامه مطلب، برای اطلاع تان آورده ام.

اطلاعات بیشتر راجع به این نشست ها و جلسات بعدی آن را می توانید در وبسایت مدرسه توسعه پایدار ببینید(کلیک کنید).

روزهای شنبه و یکشنبه، 27 و 28 مرداد، از طرف مدرسه توسعه پایدار میهمان رویدادی آموزشی برای دانش آموزان مستعد مقطع دوم متوسطه استان کردستان بودم. این رویداد برای دانش آموزان موفق و منتخب شهرها و روستاهای مختلف استان کردستان و به همت بنیاد نخبگان برگزار شد. این برنامه از دو جهت تجربه جدیدی بود. ابتدا اینکه نخستین برنامه مدرسه توسعه پایدار در خارج از تهران بود که انشالله قصد داریم در آینده بتوانیم تعداد آنها را بیشتر کنیم. همچنین این نخستین برنامه مدرسه توسعه پایدار برای دانش آموزان دبیرستانی بود. قبل از این تمامی کارگاه ها و برنامه های آموزشی مدرسه توسعه پایدار، مختص افراد دانشگاهی و بالای 18 سال طراحی و اجرا شده بود. آموزش به دانش آموزان 16 و 17 ساله، اقتضائات، رویکرد، زبان و محتوای خاص خود را می طلبد که به همین خاطر، این دوره آموزشی را برای من، بسیار خاص کرده بود. خوشبختانه این تجربه متفاوت، در مجموع راضی کننده و انگیزه بخش بود و امیدوارم که در آینده بتوانم با استفاده از درس آموخته های این تجربه، اتفاقات بهتری را در این حوزه پایه گذاری کنم. 

فارغ از محتوای آموزشی این دوره، نکته جالبی که بسیار برایم الهام بخش بود، رتبه های استثنایی و باورنکردنی نخبگان کردستانی در کنکور بود. من در این دوره با بسیاری بچه های رتبه های تک رقمی و دو رقمی کنکور برخورد کردم که ساکن روستاهای کردستان بودند و خیلی هایشان حتی برای تامین معیشت خود هم دچار مشکل بودند چه برسد به کلاس کنکور رفتن و درس خواندن. اعجاب انگیز است که پسری که به خاطر فقر مالی خانواده اش در سال کنکور، هر روز از صبح تا ساعت 2 بعدازظهر در شهرداری کارگری می کرده و جدول خیابان کار می گذاشته است، بتواند رتبه 2 رقمی در کنکور تجربی به دست آورد. وقتی این را با انبوه امکانات و هزینه کردهای خانواده ها در شهرهای بزرگ برای بچه هایشان و عدم نتیجه گیری شان مقایسه می کنم، علامت سوالها، نکته ها و ایده های زیادی راجع به وضعیت نظام آموزشی کشور به ویژه در حوزه دبیرستان و مدارس به ذهنم خطور می کند. شاید در آینده، تمرکز بیشتری برای این حوزه گذاشتم. تا خدا چه بخواهد

چهارشنبه 29 خرداد، سومین تریبون سالانه غذا و تغذیه(یادمان دکتر حسین قاسمی) در انیستیتو تغذیه دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد. موضوع تریبون امسال به تغذیه و توسعه پایدار اختصاص داشت. برنامه سه پنل داشت که من در پنل مسئولیت اجتماعی صنایع غذایی، یکی از دو سخنران بودم و مقاله ای نیز با عنوان «ارتقای مسئولیت اجتماعی صنایع غذایی-با نگاهی به تجارب بین المللی» ارائه کردم. متن مقاله به زودی در سایت فصلنامه علمی-پژوهشی علوم تغذیه و صنایع غذایی ایران، قرار خواهد گرفت.

این رویداد به نوعی اولین رویداد مهمی بود که در دانشگاه شهید بهشتی در ارتباط تغذیه و توسعه پایدار برگزار می شد و شاید نخستین در کشور. دنیای تغذیه پیش از این و به طور سنتی به مسائلی مانند سلامت، دریافت کالری مناسب و تامین غذا متمرکز بوده است و ملاحظات پایداری نظیر پیامدهای محیط زیستی و اجتماعی در زنجیره تولید و مصرف غذا کمتر مورد توجه بوده است.

نگاه جدید به تغذیه و ناشی از تحولات عصر توسعه پایدار، می گوید که هنگام انتخاب غذا، دیگر فقط مهم نیست که فاکتورهایی مثل طعم، سلامت یا قیمت را لحاظ کنیم. بلکه مهم است که چه کسی آن را تولید کرده، آیا حقوق و دستمزد منصفانه ای به تولید کنندگان آن پرداخت شده است، آیا مصرف آب برای تولید این محصول، معقول بوده است، آیا فرایند تولید آن به محیط زیست آسیب زده است و سوالهای دیگر مرتبط با پیامدهای اجتماعی و محیط زیستی تولید و مصرف این غذا.

در ارائه ای که داشتم به بحث مسئولیت های اجتماعی صنایع غذایی پرداختم و سعی کردم با ذکر مصادیق مسئولیت اجتماعی در صنعت غذا در دنیای امروز، سه راه کار اولویت دار برای ارتقای مسئولیت اجتماعی در صنایع غذایی در ایران را تشریح کردم. این راه کار ها به ترتیب عبارتند از: 1-سیاست گذاری مناسب دولت، 2-توسعه نظام های تنظیم گری غیردولتی و 3-سرمایه گذاری بر آموزش توسعه پایدار و مفاهیم مرتبط در میان مدیران و سازمانها و عموم جامعه . 

در مورد راه کارهای سیاست گذاری دولتی و غیردولتی، تاکیدی که داشتم این بود که تجربه دنیا نشان داده که هیچ کدام از اینها به تنهایی نمی توانند راهگشا باشند و هر کدام کارکردهای خود را دارند. با این حال، نقش بخش غیردولتی در سیاست گذاری غذا و پایداری در صنعت غذا در ایران تقریبا صفر است و انتظار داریم که همه بار رگولاتوری را دولت بر عهده بگیرد. در حالیکه در دنیا بخش غیردولتی نقش بسیار فعالی در هدایت رفتار بازیگران بخش خصوصی به سمت رعایت شاخص های پایداری و توجه به جامعه و محیط زیست بر عهده دارد.

تجربه حضور در این رویداد دانشگاهی و شنیدن باقی سخنرانی ها یک نکته مهم برای من داشت و اینکه دانشگاه های ما شتاب بیشتری برای نزدیکی با مباحث توسعه پایدار و ورود مفاهیم مرتبط به رشته های مختلف ایجاد کنند. خواسته ای که در پایان توسط خانم دکتر امیدوار دبیر نشست نیز مطرح شد.

روز دوشنبه این هفته، در سمیناری آموزشی در رابطه با مبانی بحث مسئولیت اجتماعی سازمانها شرکت داشتم که برای جمعی از نمایندگان دستگاه های مختلف اجرایی کشور برگزار شده بود که بعضا در سطح مشاور وزیر در این نشست نیم روزه حضور داشتند، سازمان مدیریت صنعتی میزبان این برنامه بود و هدف از آن، یک جلسه آمادگی برای جمعی از نمایندگان دستگاه های اجرایی مرتبط با بحث مسئولیت اجتماعی سازمانهاست که قرار است هفته آینده در یک دوره آموزشی یک هفته ای در هلند به بازدید دستاوردهای حوزه مسئولیت اجتماعی سازمانی در آن کشور بپردازند.

کشور هلند، سابقه ای خوشنام در حوزه فعالیت های نظام مند مرتبط با پایداری سازمانی و توسعه پایدار دارد و این سفر حتما می تواند دستاوردهای خوبی برای این هیئت داشته باشد. با این حال، لازم است که همواره در مواجهه با تجربیات موفق خارجی ، به اقتضائات و نیازهای درون کشور خودمان توجه ویژه ای داشته باشیم. متاسفانه گاهی نیز با سوء استفاده از جهل تصمیم گیران و تصمیم سازان ارشد دستگاه های اجرایی، برخی برنامه های عملیاتی وارد کشور می شود که بیشتر از آنکه از نظر عملیاتی به بهبود شرایط اجتماعی کشور کمک کننده باشند یا برای حل مسائل موجود راهگشا باشند، اهداف اقتصادی و تجاری واسطه ها را تامین می کنند. حوزه مسئولیت اجتماعی و توسعه پایدار هم از گزند چنین اتفاقاتی در امان نیست و لذا من در این برنامه آموزشی و آماده سازی، سعی کردم تمرکز بحثم را روی همین موضوع قرار دهم و هیئت اعزامی را نسبت به این موضوع آگاه کنم که تدوین سیاست های به درد بخور و راهگشا برای کشور در حوزه CSR و توسعه پایدار، به ملاحظات خیلی زیادی نیاز دارد. البته در این حوزه باید به تجریه دنیا و به ویژه کشورهای کم و بیش مشابه خودمان هم نگاه بیاندازیم که راه خطای بقیه را دوباره طی نکنیم.

حقیقت این است که در حوزه مسئولیت اجتماعی سازمانها، هنوز نتوانسته ایم مسیر خودمان و مسیری که بتوان به آن دلگرم بود که جهتگیری مناسبی را اتخاذ کرده، پیدا کنیم و باید کار کنیم و تلاش. امیدوارم که سایه اتفاقات ناشی از خروج ترامپ از برجام، سبب صدمه دیدن بیش از گذشته این مسیر و به حاشیه رفتن بحث مسئولیت اجتماعی در مقابل مسائل دیگر نشود.

سومین دوره مدرسه توسعه پایدار با عنوان «مدرسه تابستانی توسعه پایدار و مسئولیت اجتماعی سازمانها» از 24 تیر تا 21 مرداد در دانشگاه شریف برگزار می شود. 

این برنامه، هر یکشنبه ساعت 3 تا 7 برگزار می شود و 5 هفته ادامه خواهد داشت. خوشبختانه تجربه برگزاری موفقیت آمیز مدرسه های بهاره و زمستانی، دلگرمی خوبی برای ما ایجاد کرده که بتوانیم برای ارتقای کیفیت برنامه و برگزاری جدی تر آن کوشا باشیم. نتایج نظرسنجی های شرکت کنندگان مدرسه بهاره نیز به سایت مدرسه اضافه شده است و بازخورهای مثبت، حتی از دوره اول نیز بهتر و بالاتر بود. در این دوره از مدرسه نیز به مانند دوره های قبلی، برای دانشجویان و اعضای سازمانهای مردم نهاد، کمک هزینه های آموزشی در نظر گرفته شده است که البته از طریق ارسال رزومه و SOP قابل تخصیص به ایشان خواهد بود. برای کسب اطلاعات بیشتر می توانید به سایت مدرسه به آدرس sdschool.ir مراجعه کنید. فراموش نکنید که مهلت استفاده از بورس تا 21 تیر و مهلت ثبت نام عادی تا 23 تیر خواهد بود(به شرط باقی ماندن ظرفیت).