به سوی پایداری در توسعه

پاییز و زمستان امسال، از نظر برگزاری دوره های آموزشی، بسیار پر کار بوده و هست. در راستای فراهم آوردن مقدمات برنامه مسئولیت اجتماعی شهرداری تهران، آموزش مناطق 22 گانه شهرداری را به همراه یکی از همکارانم در سازمان مدیریت صنعتی(سرکار خانم قنبری) بر عهده داریم. در واقع همراستا با پیشبرد لایحه مسئولیت اجتماعی در شورای شهر تهران، به منظور بسترسازی اجرای این لایحه، به تمامی مناطق 22 گانه شهرداری سر می زنیم و برای سه سطح بالای مدیریتی و کارشناسی آن دوره آموزشی آشنایی با مبانی مسئولیت اجتماعی سازمانی و توسعه پایدار را برگزار می کنیم. ویژگی مثبت این دوره های آموزشی این است که هدفمند هستند و مرتبط با اجرای یکی از برنامه های مهم شهرداری تهران. از سوی دیگر، حضور مقامات ارشد مناطق یعنی از شخص شهردار گرفته تا معاونین به عنوان مخاطبین دوره ها، اهمیت آنها را دوچندان می کند. هرچند در تمامی مناطق این حضور حداکثری به دلیل مشغله های مدیران فراهم نمی شود، اما با این وجود، استقبال و همراهی مناطق در برگزاری این کلاسها و سمینارهای آموزشی نسبت به متوسط دوره های آموزشی مشابه در شهرداری، خیلی خوب ارزیابی شده است.

فضای متفاوت مباحث طرح شده در این دوره آموزشی، بازخورهای جالبی را نیز برای ما به همراه دارد. در این کلاسها بارها پای درد دل مدیران و کارشناسان نشسته ام و از تجربیات متفاوت شان نیز بهره برده ام. کاملا در کلاسها حس می کردم که جای چنین مباحث آموزشی در چنین سازمانهایی خالی بوده و مخاطبین نیز از اینکه فقط درگیر یک سری مباحث کلیشه ای مدیریتی نشده اند، در مجموع راضی بودند.

البته راه درازی در پیش است و امیدوارم بتوانیم این دوره ها را تا انتها به خوبی برگزار کنیم. حتی این صحبت مطرح شد که ممکن است اعضای شورای شهر و نیز شهردار تهران نیز مخاطب احتمالی این برنامه آموزشی قرار بگیرند.

روز گذشته در پنل «حاکمیت شرکتی و مسئولیت اجتماعی» در چهاردهمین کنفرانس بین المللی مدیریت، ارائه مقاله ای داشتم که به موضوع « توجه به توسعه پایدار در آموزش مدیریت » می پرداخت.

در پنل «حاکمیت شرکتی و مسئولیت اجتماعی» تنها سه مقاله به شکل شفاهی ارائه شد که دو مقاله دیگر به بحث حاکمیت شرکتی مرتبط بودند و در واقع تنها مقاله مرتبط با مسئولیت اجتماعی سازمانها، مقاله من بود. بر خلاف انتظارم، مقالات ارائه شده به کنفرانس در حوزه مسئولیت اجتماعی بسیار کمرنگ بود و چند مقاله ای هم که در بخش پوستر پذیرفته شده بودند، غنای زیادی نداشتند. همین مسئله مهر تائیدی بود بر یافته های پژوهشی که دیروز بخشی از نتایج اش را در کنفرانس اعلام کردم. پژوهشی که هشدار می داد آموزش مدیریت در ایران نیاز به تحول اساسی دارد تا بتواند با نیازهای توسعه پایدار خود را تطبیق دهد. واقعیت این است که پژوهش و آموزش مدیریت در ایران، بر خلاف روندهای جهانی، بسیار از تحولات حوزه توسعه پایدار دور است و این جای بسی تعجب و البته نگرانی دارد. 

امروزه در دنیا این اجماع وجود دارد که دانشگاه ها نقش مهمی در جهت تربیت نسل جدیدی از مدیران و رهبران دارند که که از چالش های پیچیده رابطه جامعه و کسب و کارها آگاه باشند. ما نیاز به تربیت نسل جدیدی از رهبران و مدیران داریم که توانایی تفکر، تصمیم گیری و اقدام در پارادایم توسعه پایدار را داشته باشند و بتوانند در قبال جامعه، مسئولانه رفتار کنند. در حالی که آموزش مدیریت مسئولانه، به سمت مباحث پیشرفته تری نظیر مهارت های پایداری و شیوه های نوین یادگیری مبتنی بر مسئله رفته است، اما در کشور ما و حتی در دانشگاه های پیشرو نظیر شریف و تهران نیز خبر از آموزش مفاهیم پایه ای توسعه پایدار و مسئولیت اجتماعی نیست. ما در تحولات جهانی این حوزه نیز به شدت غایب هستیم. برای مثال در حالیکه 650 مدرسه کسب و کار از 80 کشور به معاهده PRME(اصول آموزش مدیریت مسئولانه) پیوسته اند، و حتی از کشورهای همسایه ما نظیر عمان، اردن، امارات، و عراق هم نمایندگانی در آن حضور دارند، اما هیچ کدام از دانشکده ها و مدارس مدیریت ما عضوی از این معاهده نیستند. 

دیروز در صحبتهایم به ضرورت توجه به این حوزه و انجام پژوهش های بیشتر جهت تعیین نقشه راه تحول آموزش مدیریت در ایران بر مبنای نیازهای توسعه پایدار تاکید کردم. خوشبختانه اساتید گرامی و بزرگی نظیر آقایان دکتر ابولحسن فقیهی، علینقی مشایخی، بابک علوی و منوچهر نجمی نیز موقع ارائه من در سالن حضور داشتند و هر کدام بازخورهای مناسب را جهت پروراندن ایده مقاله و دغدغه محوری آن ارائه کردند. ناگفته نماند که همواره بایستی از حمایت و همراهی آقای دکتر نجمی که استاد راهنمای بنده در دوره دکترا نیز هستند، تشکر داشته باشم.

اگر عمری باقی باشد بسیار علاقه دارم که در حوزه آموزش مسئولیت اجتماعی و آموزش توسعه پایدار وقت صرف کنم. تا ببینیم خدا چه می خواهد.

نکته: بخش پژوهشی کنفرانس، همواره در دانشگاه شریف برگزار می شود که وجهه آکادمیک آن حفظ شود. عکسی که گرفته شده توسط آقای دکتر محسن ورسه ای تهیه شده است؛ از طریق همین فضای مجازی با همدیگر آشنا شده ایم. ایشان را فرد نازنینی یافتم که در  Australian Institute of Busines مشغول هستند و قصد دارند در آینده نزدیک به ایران بازگردند و بر روی موضوع پایداری در زنجیره تامین کار کنند. اگر در بخش علمی کنفرانس مدیریت حضور پیدا می کنید، ایشان هفته آینده در آن سخنرانی دارند. برنامه را می توانید از وبسایت کنفرانس به آدرس www.irimc.com دریافت نمایید.

تابستان امسال فرصتی دست داد تا یک تجربه خیلی خوب از شرکت در یک برنامه مرتبط با توسعه پایدار در هلند داشته باشم. شرکت در مدرسه تابستانی با موضوع «گزارش دهی پایداری» و نیز کنفرانسی با همین موضوع و تمرکز بر «قدرت متحول کننده شفافیت برای پایداری» شرایطی را فراهم کرد تا بتوانم با محققان و نیز برخی شاغلان مهم در حوزه پایداری، نظیر رئیس آژانس محیط زیست اروپا و نیز تیم مدیریتی تدوین شاخص عملکرد محیط زیستی مشهور دانشگاه Yale دیدار و مصاحبت داشته باشم.

خوشبختانه در هنگام تقاضا برای شرکت در این رویداد و به واسطه رزومه خوب و مرتبطی که داشتم، بدون هزینه و به اصطلاح Full Fund در این رویداد پذیرفته شدم. شهر Wageningen هلند که میزبان این رویداد بود، شهری بسیار زیباست و به معنای واقعی کلمه نشانه های پایداری را در آن می توان رویت کرد. هلند، کشور فضای سبز ، آرامش و البته «دوچرخه» است! شاید اغراق نیست اگر بگویم بیش از ماشین سوار، دوچرخه سوار دیدم و هرجا که رفتیم حتی در دشت و صحرا نیز هر جا مسیری برای خودرو بود، مسیری نیز برای دوچرخه احداث کرده بودند. دانشگاه وخنینگن هم در مطالعات مربوط به توسعه پایدار در برخی جنبه ها، بسیار پیشرو است. به ویژه در حوزه های محیط زیستی و نیز حوزه های مربوط به سلامت در زنجیره تامین مواد غذایی از جمله روغن پالم و صنعت ماهیگیری.

همگرایی رو به رشدی در مجامع آکادمیک در رابطه با توسعه پایدار شکل گرفته است و ما نیز دیر یا زود باید با این موج همراه شویم. چرا که سرنوشت ما و سلامت زیست ما به آن همبسته است. سخن در رابطه با تجربه این کنفرانس و مدرسه تابستانی زیاد است. اما فقط به این خبر خوب هم اشاره کنم که توانستیم در پایان، جایزه بهترین پوستر را در مدرسه تابستانی به همراه همگروه های اروپایی خود به دست بیاوریم. 

اطلاعات بیشتر درباره این رویداد را می توانید در آدرس زیر مشاهده کنید:

http://www.transparencyenp2016.com

هفته گذشته فرصتی دست داد تا یک کارگاه آموزشی برای کارشناسان و مدیران مرتبط با مسئولیت اجتماعی در شرکت ایران خودرو داشته باشم. ایران خودرو چند وقتی است که تلاش کرده به شکل ساختار مند به مقوله مسئولیت اجتماعی سازمانی توجه کند. البته راه درازی تا رسیدن به وضعیت مطلوب وجود دارد و مانده است تا از قرارگرفتن قطار CSR آن بر روی ریل صحبت کنیم. با این حال، باید تلاشهای فعلی را تحسین و حمایت کرد.

در کارگاه آموزشی که داشتم راجع به جایگاه گزارشدهی پایداری در دنیای امروز و به ویژه شرکت های اتومبیل سازی صحبت کردم و سعی کردم با ارائه مثالهای متعدد از گزارشهای شرکت های مشهور منطقه ای و بین المللی، اهمیت این موضوع و نیز جنس اقدامات شرکت های خودروسازی در حوزه مسئولیت اجتماعی را بازگو کنم. حقیقت این است که صنعت خودروسازی ما راه درازی تا رسیدن به جایگاه مطلوب در حوزه CSR و مسئولیت اجتماعی دارد. به ویژه آنکه به طور سنتی اقدامات شرکت های ایرانی بر همکاری با موسسات خیریه و تشکلهای محیط زیستی و اجتماعی متمرکز بوده است. اما در دنیای کنونی، تمرکز شرکت های اتومبیل سازی در حوزه مسئولیت اجتماعی بر موضوعات اساسی پایداری شان است. موضوعاتی نظیر ایمنی محصولات، کیفیت محصولات، کاهش مصرف سوخت و استفاده از فناوری های نوین.

تاکیدی که در این کارگاه داشتم، همین شناسایی موضوعات اساسی پایداری ایران خودرو بود. گفتم که اینکه ایران خودرو یا سایپا یا هر شرکت دیگری حس می کند هزینه هایش در حوزه مسئولیت اجتماعی، بازخورهای مثبت کافی ندارد، ناشی از همین عدم شناسایی موضوعات اساسی و اولویت های خود در حوزه مسئولیت اجتماعی است.

امیدوارم که در سالهای بعدی، خبرهای خوبی از ایران خودرو بشنویم. موفقیت ایران خودرو در حوزه مسئولیت اجتماعی، قطعا مترادف موفقیت این خودروساز وطنی در ارتقای کیفیت و جایگاه خود در اذهان مصرف کنندگانش است.

خردادماه امسال، فرصتی دست داد تا با نظر مثبت جناب آقای دکتر نجمی، دو عدد از جلسات درس «مباحث منتخب در بازاریابی» پردیس دانشگاه صنعتی شریف را حضور پیدا کنم و به ارائه ای پیرامون پیوند بازاریابی و مسائل اجتماعی بپردازم.

علم بازاریابی ، در سالیان اخیر، توجه جدی به مباحث حوزه جامعه نموده است. البته وقتی صحبت از «توجه» می کنم، منظورم در میان مجامع آکادمیک و انجمن های علمی است. برای مثال، انجمن آمریکایی بازاریابی(AMA) در سال 1985، با تغییر تعریف رسمی «بازاریابی»، عبارت «ذی نفعان» را در کنار «سازمان» به عنوان بهره برداران منافع آن، قرار داد. اما این کافی نبود و در سال 2007، این تعریف را به گونه ای دگرگون کرد که «جامعه» در کانون توجه فعالیت های بازاریابی قرار گرفت:

«بازاریابی، فعالیت ها، و مجموعه ای از نهادها و فرآیندهایی است که هدفشان خلق، بازگو کردن، رساندن، و مبادله پیشنهاداتی است که برای مشتریان، موکلان، شرکا، و جامعه در سطح کلان، ایجاد ارزش نماید».

این تاکیدات، این انتظار را از متخصصان بازاریابی بالا برده است که به مسئولیت های اجتماعی در خلال فعالیت های خود توجه کنند. اما موضوع ارتباط بازاریابی و جامعه از این حد هم فراتر  رفته است. به شکلی که حالا صحبت از چگونگی نقش آفرینی بازاریابی برای بهتر کردن شرایط اجتماعی است. از این رهگذر، مفاهیمی مانند بازاریابی اجتماعی(social marketing)، بازاریابی پایدار(sustainable marketing)، بازاریابی سبز، بازاریابی خیرخواهانه، بازاریابی علت-محور(cause-related marketing)، و بازاریابی سطح کلان(macro marketing) ظهور پیدا کرده است.

حوزه بازاریابی به ویژه در کشور ما، از حوزه هایی است که آزمون بزرگی برای ایفای مسئولیت های اجتماعی بنگاه های اقتصادی است. به همین خاطر هم بود که من در جایزه مسئولیت اجتماعی شهرداری تهران، اصرار کردم که یکی از محورهای تقدیر از بنگاه ای اقتصادی، بازاریابی مسئولانه باشد.

دارم فکر می کنم که اگر می شد در کنار کلاسهای پر رونق ترفندهای بازاریابی و افزایش فروش و امثالهم، دوره های آموزشی مرتبطی با این دغدغه ها و نقشهای جدید بازاریابی برای نقش آفرینی اجتماعی برای متخصصان و مسئولین واحدهای بازاریابی بنگاه های اقتصادی برگزار می شد. 

امروز به همراه یکی از همکاران عزیزمان در پژوهشکده سیاست گذاری، مهمان جمعیت دانشجویی امام علی(ع) بودیم تا به بحث و تبادل نظر راجع به مستند معروف «مادرکشی» بپردازیم. مستند «مادرکُشی» روایتی است متفاوت و نقادانه از حکمرانی آب در ایران در سه دهه اخیر و نشان می دهد که ما چگونه با سیاست های غلط و اشتباهات مهندسی و نگاه تک بعدی به توسعه، منجر به ایجاد فجایع و بحران های جدی در حوزه آب شده ایم. مستند، در نوع خود از این جهت قابل توجه است که رویکردی بی پرده و صریح دارد و مخاطب را به شوک فرو می برد. این شاید جزو معدود مستندهایی است که به مسائل توسعه پایدار در کشور پرداخته و یکی از اجزای مهم این پازل، یعنی مسئله «آب» را پیش روی مخاطب می آورد. مستند مادرکشی ساخته کمیل سوهانی است و در دانشگاه ها و نقاط مختلف کشور در سال اخیر پخش شده و توانسته به بهانه اکرانش گفتگوی خوبی درباره دغدغه خود در بین نخبگان و مخاطبان ایجاد نماید. اگر این مستند را ندیده اید، توصیه می کنم حتما در اولین فرصت این کار را بکنید.

امروز(دهم خرداد) در محل برج میلاد و در چارچوب نخستین همایش مسئولیت اجتماعی بنگاه های اقتصادی، کارگاهی داشتم با موضوع : «گزارش دهی مسئولیت اجتماعی/پایداری-الزامی برای مشارکت بنگاه های اقتصادی در توسعه پایدار». در این کارگاه علاوه بر اینکه سعی کردم مخاطبان را با کلیات موضوع گزارش دهی مسئولیت اجتماعی و اهمیت و جایگاه آن در مشارکت بنگاه ها در توسعه پایدار آشنا کنم، مثالهایی نیز در رابطه با گزارش های ویژه شهرها در حوزه مسئولیت اجتماعی برایشان بزنم.

شهرداری ها در بسیاری نقاط دنیا، اکنون موضوع توسعه پایدار را به طور جدی در دستور کار خود قرار داده اند. در یکی از پیش روانه ترین حرکات، 20 شهر از 5 قاره از جمله شهرهایی مانند بوینس آیرس، لندن، دوبی ، ژوهانسبورگ و شانگهای، شورای جهانی اطلاعات شهری(wccd) را تاسیس کرده اند که هدف اش ایجاد استانداردی جهت گزارش دهی پایداری برای شهرهاست و در آن شاخص های مرتبط با ایمنی و سلامت عمومی، آموزش، کیفیت هوا، مدیریت پسماند، ارتباطات، زیرساخت های شهری و فعالیت های اقتصادی شهرها مورد بررسی قرار می گیرد.

البته شهرداری ها در نقاط مختلف دنیا، به راه های دیگری نیز غیر از انتشار گزارش CSR جهت ارتقای عملکرد مسئولیت اجتماعی بنگاه های اقتصادی شهر خود فکر می کنند. آنها با تعیین اهداف مشترک جهت دستیابی به پایداری اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی، علائق کسب و کارها را با اهداف شهرداری در یک راستا قرار می دهند. بدین سبب از منظر دستگاه سیاست گذار، شهرداری ها، توانی غیرقابل انکار در جهت هدایت فعالیت های بنگاه های اقتصادی در جهت اهداف مطلوب شهر دارند. آنها همچنین به واسطه درگیر بودن با تعداد زیادی از پیمانکاران کوچک و بزرگ در فعالیت های روزمره شهرداری، می توانند بخش بزرگی از اقتصاد شهر را به سمت مسیرهای مسئولانه تر و سودمندتر برای جامعه هدایت کنند.

یازدهم بهمن به دعوت جمعیت دانشجویی امام علی (ع)، و به همراه دوست عزیزمان آقای دکتر درودیان در نشستی حضور پیدا کردم که عنوانش "تخریب محیط زیست، بسترساز آسیب های اجتماعی" بود. عنوان صحبت های من در این نشست، "پیامدهای فرهنگی اجتماعی تخریب محیط زیست بر جوامع بومی و مولد" بود.

ارائه را متمرکز بر عکس و فیلم گذاشتم و سعی کردم پیوستگی فرهنگ، سبک زندگی، زیست سالم از نظر روانی، طبیعت و اقتصاد محلی را با یکدیگر تببین کنم. بحث اصلی این بود که جوامع بومی و مولد ما در طول هزاران سال یادگرفته اند که با طبیعت به یک تعادل و هارمونی و پیوند عمیق برسند و تخریب این محیط زیست به ویژه به دست عوامل انسان ساخت نظیر سدها و پروژه های عمرانی، به کل آن تعادل و هارمونی را به هم می زند. مرد روستایی اورامان خوب می داند که از دل این کوه های سنگی و خشن چطور یک معیشت پایدار ایجاد کند، اما اگر او مجبور شد به واسطه آبگیری یک سد، خانه و کاشانه اش را به شهر منتقل کند، در حاشیه شهرها چیزی بلد نیست و مجبور است در یک زندگی به مراتب نازل تر از نظر کیفیت و شان اجتماعی، به مشاغل کاذب یا کارگری تن دهد.

در واقع بسیاری از آسیبهای اجتماعی شهرهای بزرگ که به ویژه در شهرک های حاشیه ای آن نمود و بروز پیدا می کند، پیامد این تغییر فرم زندگی و پاشیده شدن شیرازه بنایی است که جایگزینی برایش وجود ندارد.

در صحبت ها بر این تاکید کردم که وظیفه بزرگ ما و دغدغه مندان اجتماعی و محیط زیستی، حفاظت و تقویت کردن جوامع کوچک و روستاهای کوچک است. اینها بهترین نمونه های اقتصاد مقاومتی(RESILIENT ECONOMY) هستند و اگر از بین بروند، ساختن دوباره شان کار بسیار دشواری است. گفتم که ما در پژوهشکده سیاست گذاری دانشگاه شریف در حال مطالعه مدلهای توسعه محلی هستیم و می دانیم که ساختن چنین مدل های پایدار و مناسب از جوامع کوچک توانمند چقدر سخت است و این همه پروژه و مطالعه و بودجه دولتی و بین المللی چه میزان کم اثر بوده اند. پس لازم است قدر داشته ها را بدانیم و این جوامع توانمند را تبدیل به جوامع آسیب پذیر نکنیم.

شنبه 28 آذر، به نمایندگی از سازمان مدیریت صنعتی، کارگاهی آموزشی برای جمعی از مدیران میانی و کارشناسان وزارت نفت داشتم. این برنامه با همت موسسه بین المللی مطالعات انرژی و سازمان مدیریت صنعتی برگزار شد و در مقدمه آن نیز دکتر طالبیان به عنوان مشاور اجتماعی وزارت نفت، صحبت کوتاهی راجع به برنامه ها و چالش های وزارت خانه برای پیش برد موضوع مسئولیت اجتماعی داشتند.

راهی که آقای زنگنه با انتصاب مشاور اجتماعی در وزارت خانه شروع کرده است، نوید بخش است، اما مسیر پرچالشی دارد. اینکه سیاست های سطح کلان مشاور اجتماعی وزارت نفت چطور تعیین می شود، نقش زیادی در چگونگی طی مسیر برای شرکت های تابعه وزارت نفت خواهد داشت. آقای دکتر طالبیان، خودشان هم در کارگاه پای مباحث نشستند. یکی از نکاتی در این ارائه به آن اشاره کردم، سرمایه گذاری و توجه ویژه شرکت های بین المللی فعال در کشورهای منطقه به موضوع مسئولیت اجتماعی است. برای مثال، شرکت نفتی BP، برای کشور آذربایجان به طور جداگانه به انتشار گزارش پایداری/مسئولیت اجتماعی دست می زند و این نکته ای حائز اهمیت برای سیاست گذاران وزارت نفت در دوران پسابرجام است که بتوانند با نظارتی که بر فعالیت شرکت های چندملیتی خواهند داشت، آنها را ملزم کنند حداقل هم ارز کشورهای منطقه، در ایران نیز بودجه ویژه به بحث مسئولیت اجتماعی اختصاص دهند. نکته دیگری که در مقدمه صحبتهایم گفتم این بود که گزارش دهی پایداری، یک فرآیند است و خود «این فرآیند» است که ارزش دارد و صرف گزارش نیست که سبب پیش برد برنامه مسئولیت اجتماعی در بنگاه خواهد شد. همچنین با ارائه آماری نشان دادم که در کشورهای منطقه حتی کشورهایی نظیر قزاقستان، الان موضوع انتشار گزارش پایداری یا گزارش مسئولیت اجتماعی، در حال تبدیل شدن به امری روتین در بین کسب و کارهای برتر می شود.

امیدوارم که گزارش دهی پایداری بتواند به کمک ارتقای شاخص های عملکردی بنگاه های ایرانی در حوزه مسئولیت اجتماعی بیاید.

از جهت اطلاع، سرفصلهای این سمینار آموزشی که به موضوع گزارش دهی پایداری و با تاکید بر چارچوب GRI (جی.آر.آی.) اختصاص داشت، به این شکل بود:

معرفی ارکان گزارش «مسئولیت اجتماعی/پایداری سازمان­ها»، مطالعه موردی و مقایسه عملکرد مسئولیت اجتماعی شرکت­­های مشهور بین­المللی و منطقه­ای در حوزه نفت، گاز، پتروشیمی با مرور گزارش­های پایداری آنها، بررسی روند تحولات منطقه ای و جهانی در این مورد، معرفی مفهومMateriality  و موضوعات اساسی پایداری پیشنهادی برای صنایع نفت، گاز و پتروشیمی، معرفی چارچوب گزارش­دهی GRI و شیوه تدوین گزارش « مسئولیت اجتماعی/پایداری» بر اساس آن، معرفی IPIECA و راهنماهای مرتبط با آن برای شرکت های نفت، گاز و پتروشیمی جهت مدیریت پیامدهای محیط زیستی و اجتماعی