به سوی پایداری در توسعه

پاییز و زمستان امسال، از نظر برگزاری دوره های آموزشی، بسیار پر کار بوده و هست. در راستای فراهم آوردن مقدمات برنامه مسئولیت اجتماعی شهرداری تهران، آموزش مناطق 22 گانه شهرداری را به همراه یکی از همکارانم در سازمان مدیریت صنعتی(سرکار خانم قنبری) بر عهده داریم. در واقع همراستا با پیشبرد لایحه مسئولیت اجتماعی در شورای شهر تهران، به منظور بسترسازی اجرای این لایحه، به تمامی مناطق 22 گانه شهرداری سر می زنیم و برای سه سطح بالای مدیریتی و کارشناسی آن دوره آموزشی آشنایی با مبانی مسئولیت اجتماعی سازمانی و توسعه پایدار را برگزار می کنیم. ویژگی مثبت این دوره های آموزشی این است که هدفمند هستند و مرتبط با اجرای یکی از برنامه های مهم شهرداری تهران. از سوی دیگر، حضور مقامات ارشد مناطق یعنی از شخص شهردار گرفته تا معاونین به عنوان مخاطبین دوره ها، اهمیت آنها را دوچندان می کند. هرچند در تمامی مناطق این حضور حداکثری به دلیل مشغله های مدیران فراهم نمی شود، اما با این وجود، استقبال و همراهی مناطق در برگزاری این کلاسها و سمینارهای آموزشی نسبت به متوسط دوره های آموزشی مشابه در شهرداری، خیلی خوب ارزیابی شده است.

فضای متفاوت مباحث طرح شده در این دوره آموزشی، بازخورهای جالبی را نیز برای ما به همراه دارد. در این کلاسها بارها پای درد دل مدیران و کارشناسان نشسته ام و از تجربیات متفاوت شان نیز بهره برده ام. کاملا در کلاسها حس می کردم که جای چنین مباحث آموزشی در چنین سازمانهایی خالی بوده و مخاطبین نیز از اینکه فقط درگیر یک سری مباحث کلیشه ای مدیریتی نشده اند، در مجموع راضی بودند.

البته راه درازی در پیش است و امیدوارم بتوانیم این دوره ها را تا انتها به خوبی برگزار کنیم. حتی این صحبت مطرح شد که ممکن است اعضای شورای شهر و نیز شهردار تهران نیز مخاطب احتمالی این برنامه آموزشی قرار بگیرند.

یکی از اقدامات خوبی که در کار مشاوره ای با دوستان مان در شهرداری تهران انجام دادیم و بر سر آن به اجماع رسیدیم، تفکیک سطوح مسئولیت اجتماعی سازمانی در شهرداری بود. بدین معنی که بسته به اهمیت و اولویت ذی نفعان، برنامه های متفاوتی برای آنها در حوزه مسئولیت اجتماعی بایستی تدارک دید. این برنامه ها طیف وسیعی را شامل می شوند و از رویکردهای ایجابی برای لایه نزدیک گرفته تا رویکردهای حداقلی و ترویجی برای محیط دور را در بر می گیرد.

چالش مهمی که سازمان ها در مسیر تعیین برنامه های مسئولیت اجتماعی خود دارند همین شناسایی محیط نزدیک و دور یا ذی نفعان کلیدی و معمولی است. منابع و تمرکز سازمان نبایستی به شکل یکنواخت بین ذی نفعان توزیع شود. چرا که آنها اساسا یکنواخت و مانند هم نیستند.

کار دشوار و زمان بری است؛ اما امیدوارم در صورت تداوم و استمرار این حرکت در شهرداری تهران بتوانیم در چند دهه آینده به مرور شاهد ارتقای شاخص های مسئولیت اجتماعی نه فقط در سطح شهرداری و واحدهای تابعه بلکه در کل فضای کسب و کار شهر تهران باشیم. شهرداری به ویژه با روابط گسترده ای که با پیمانکاران خود دارد می تواند در شکل دهی قواعد بازی در فضای کسب و کار شهر تهران، اثرگذار باشد.

روز گذشته در پنل «حاکمیت شرکتی و مسئولیت اجتماعی» در چهاردهمین کنفرانس بین المللی مدیریت، ارائه مقاله ای داشتم که به موضوع « توجه به توسعه پایدار در آموزش مدیریت » می پرداخت.

در پنل «حاکمیت شرکتی و مسئولیت اجتماعی» تنها سه مقاله به شکل شفاهی ارائه شد که دو مقاله دیگر به بحث حاکمیت شرکتی مرتبط بودند و در واقع تنها مقاله مرتبط با مسئولیت اجتماعی سازمانها، مقاله من بود. بر خلاف انتظارم، مقالات ارائه شده به کنفرانس در حوزه مسئولیت اجتماعی بسیار کمرنگ بود و چند مقاله ای هم که در بخش پوستر پذیرفته شده بودند، غنای زیادی نداشتند. همین مسئله مهر تائیدی بود بر یافته های پژوهشی که دیروز بخشی از نتایج اش را در کنفرانس اعلام کردم. پژوهشی که هشدار می داد آموزش مدیریت در ایران نیاز به تحول اساسی دارد تا بتواند با نیازهای توسعه پایدار خود را تطبیق دهد. واقعیت این است که پژوهش و آموزش مدیریت در ایران، بر خلاف روندهای جهانی، بسیار از تحولات حوزه توسعه پایدار دور است و این جای بسی تعجب و البته نگرانی دارد. 

امروزه در دنیا این اجماع وجود دارد که دانشگاه ها نقش مهمی در جهت تربیت نسل جدیدی از مدیران و رهبران دارند که که از چالش های پیچیده رابطه جامعه و کسب و کارها آگاه باشند. ما نیاز به تربیت نسل جدیدی از رهبران و مدیران داریم که توانایی تفکر، تصمیم گیری و اقدام در پارادایم توسعه پایدار را داشته باشند و بتوانند در قبال جامعه، مسئولانه رفتار کنند. در حالی که آموزش مدیریت مسئولانه، به سمت مباحث پیشرفته تری نظیر مهارت های پایداری و شیوه های نوین یادگیری مبتنی بر مسئله رفته است، اما در کشور ما و حتی در دانشگاه های پیشرو نظیر شریف و تهران نیز خبر از آموزش مفاهیم پایه ای توسعه پایدار و مسئولیت اجتماعی نیست. ما در تحولات جهانی این حوزه نیز به شدت غایب هستیم. برای مثال در حالیکه 650 مدرسه کسب و کار از 80 کشور به معاهده PRME(اصول آموزش مدیریت مسئولانه) پیوسته اند، و حتی از کشورهای همسایه ما نظیر عمان، اردن، امارات، و عراق هم نمایندگانی در آن حضور دارند، اما هیچ کدام از دانشکده ها و مدارس مدیریت ما عضوی از این معاهده نیستند. 

دیروز در صحبتهایم به ضرورت توجه به این حوزه و انجام پژوهش های بیشتر جهت تعیین نقشه راه تحول آموزش مدیریت در ایران بر مبنای نیازهای توسعه پایدار تاکید کردم. خوشبختانه اساتید گرامی و بزرگی نظیر آقایان دکتر ابولحسن فقیهی، علینقی مشایخی، بابک علوی و منوچهر نجمی نیز موقع ارائه من در سالن حضور داشتند و هر کدام بازخورهای مناسب را جهت پروراندن ایده مقاله و دغدغه محوری آن ارائه کردند. ناگفته نماند که همواره بایستی از حمایت و همراهی آقای دکتر نجمی که استاد راهنمای بنده در دوره دکترا نیز هستند، تشکر داشته باشم.

اگر عمری باقی باشد بسیار علاقه دارم که در حوزه آموزش مسئولیت اجتماعی و آموزش توسعه پایدار وقت صرف کنم. تا ببینیم خدا چه می خواهد.

نکته: بخش پژوهشی کنفرانس، همواره در دانشگاه شریف برگزار می شود که وجهه آکادمیک آن حفظ شود. عکسی که گرفته شده توسط آقای دکتر محسن ورسه ای تهیه شده است؛ از طریق همین فضای مجازی با همدیگر آشنا شده ایم. ایشان را فرد نازنینی یافتم که در  Australian Institute of Busines مشغول هستند و قصد دارند در آینده نزدیک به ایران بازگردند و بر روی موضوع پایداری در زنجیره تامین کار کنند. اگر در بخش علمی کنفرانس مدیریت حضور پیدا می کنید، ایشان هفته آینده در آن سخنرانی دارند. برنامه را می توانید از وبسایت کنفرانس به آدرس www.irimc.com دریافت نمایید.

چندی پیش از مسئولین رده بالای گروه انتخاب و بنیاد خیریه آلا به پژوهشکده آمدند و صحبتی راجع به جهت گیری های راهبردی اجتماعی شان داشتیم.

گروه انتخاب، یک هولدینگ بزرگ است که بسیاری از برندهای آن برای ما آشناست: اسنوا، هایر و ...؛ (سایت گروه انتخاب)

شاید خیلی ها ندانند که اغلب سود شرکت هایی نظیر اسنوا و هایر و ... که زیر مجموعه گروه انتخاب هستند، به بنیاد خیریه آلا می رود و آنجا صرف خدمت رسانی بی منت به مردمان گوشه و کنار سرزمین مان می شود. داستان شکل گیری انتخاب و دیدگاه بنیانگذار آن، شنیدنی است و ان شا الله در مجالی دیگر به آن می پردازم.

ما باید تریبون خبرهای خوب باشیم. اسنوا و گروه انتخاب نشانه ای هستند که خبرهای خوب هستند و امید بخش اند. اگر چه دیده نمی شوند و درباره شان نمی دانیم. با افتخار از این برند ایرانی که حقیقتا دغدغه های اجتماعی در بنیانگذاران آن نیز وجود دارد، حمایت کنیم:)

یکی دو ماه پیش بود که مطلع شدم لایحه ای مرتبط با مسئولیت اجتماعی در شهرداری تهران در حال تدوین و تنظیم در شورای شهر تهران است. دوستان ما در سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران که متولی هماهنگی های مربوطه بودند، از بنده و یکی از همکاران(سرکار خانم قنبری) دعوت کردند تا در اصلاح این لایحه، همراه شویم و ایشان را یاری کنیم. این شد که در چند جلسه متوالی همراه داستان شدیم و سعی کردیم که نکاتی که به ذهن مان می رسید را با ایشان در میان بگذاریم. 

خوشبختانه فضای ذهنی دوستان ما در سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران و نیز نماینده محترم شورای شهر، بسیار مثبت و همراه بود و پذیرای اصلاحات و نظرات بعضا رادیکال ما نیز بودند. به شکلی که بسیاری از بخشهای لایحه پیشنهادی اولیه دچار تغییرات اساسی شد. 

نکته مهمی که باعث این تحولات اساسی در متن اولیه لایحه شد، ملاحظات خاصی است که باید نسبت به نقش آفرینی دولت و سازمانهایی نظیر شهرداری در مقام سیاست گذار عمومی در ترویج مفهوم مسئولیت اجتماعی سازمانی در فضای کسب و کار داشت. ان شا الله در یادداشتی دیگر به اشکال مختلف نقش آفرینی دولت در این حوزه خواهم پرداخت. اما در مورد متن اولیه لایحه، علی رغم نکات مثبت، بندهای متعددی نیز وجود داشت که صحبت از اجبار در مسائلی مانند گزارشدهی و یا شرکت در کلاسهای آموزشی و یا ... برای بنگاه های اقتصادی شهر تهران می کرد که جدا از اینکه در عملیاتی بودن آن شک و تردید وجود داشت، اما در صورت اجرایی شدن نیز محتملا به لوث شدن، نمایشی شدن، و سطحی شدن مفاهیمی مانند مسئولیت اجتماعی، گزارش دهی پایداری و ... می انجامید. درک این پیامدها با نگاهی به واقعیات فضای کسب و کار در ایران و کشورهای مانند ایران، و به ویژه اتفاقاتی که در سوء استفاده از مفاهیم ارزشی مانند مسئولیت اجتماعی و محیط زیست و مدیریت سبز شده است، دور از تصور نیست.

قرار است در هفته های آتی در خود شورای شهر تهران به ارائه و دفاع از لایحه بپردازیم. امیدوارم و دعا می کنم که تلاشی که شده، به یک لایحه شایسته و کمک به قوام مفهوم مسئولیت اجتماعی در فضای شهرداری تهران به عنوان یک سازمان مهم و اثرگذار توسعه ای کشور منتهی شود.

درباره این لایحه و رویکردهای کلی آن بعدا بیشتر خواهم نوشت.

 

تابستان امسال فرصتی دست داد تا یک تجربه خیلی خوب از شرکت در یک برنامه مرتبط با توسعه پایدار در هلند داشته باشم. شرکت در مدرسه تابستانی با موضوع «گزارش دهی پایداری» و نیز کنفرانسی با همین موضوع و تمرکز بر «قدرت متحول کننده شفافیت برای پایداری» شرایطی را فراهم کرد تا بتوانم با محققان و نیز برخی شاغلان مهم در حوزه پایداری، نظیر رئیس آژانس محیط زیست اروپا و نیز تیم مدیریتی تدوین شاخص عملکرد محیط زیستی مشهور دانشگاه Yale دیدار و مصاحبت داشته باشم.

خوشبختانه در هنگام تقاضا برای شرکت در این رویداد و به واسطه رزومه خوب و مرتبطی که داشتم، بدون هزینه و به اصطلاح Full Fund در این رویداد پذیرفته شدم. شهر Wageningen هلند که میزبان این رویداد بود، شهری بسیار زیباست و به معنای واقعی کلمه نشانه های پایداری را در آن می توان رویت کرد. هلند، کشور فضای سبز ، آرامش و البته «دوچرخه» است! شاید اغراق نیست اگر بگویم بیش از ماشین سوار، دوچرخه سوار دیدم و هرجا که رفتیم حتی در دشت و صحرا نیز هر جا مسیری برای خودرو بود، مسیری نیز برای دوچرخه احداث کرده بودند. دانشگاه وخنینگن هم در مطالعات مربوط به توسعه پایدار در برخی جنبه ها، بسیار پیشرو است. به ویژه در حوزه های محیط زیستی و نیز حوزه های مربوط به سلامت در زنجیره تامین مواد غذایی از جمله روغن پالم و صنعت ماهیگیری.

همگرایی رو به رشدی در مجامع آکادمیک در رابطه با توسعه پایدار شکل گرفته است و ما نیز دیر یا زود باید با این موج همراه شویم. چرا که سرنوشت ما و سلامت زیست ما به آن همبسته است. سخن در رابطه با تجربه این کنفرانس و مدرسه تابستانی زیاد است. اما فقط به این خبر خوب هم اشاره کنم که توانستیم در پایان، جایزه بهترین پوستر را در مدرسه تابستانی به همراه همگروه های اروپایی خود به دست بیاوریم. 

اطلاعات بیشتر درباره این رویداد را می توانید در آدرس زیر مشاهده کنید:

http://www.transparencyenp2016.com

هفته گذشته فرصتی دست داد تا یک کارگاه آموزشی برای کارشناسان و مدیران مرتبط با مسئولیت اجتماعی در شرکت ایران خودرو داشته باشم. ایران خودرو چند وقتی است که تلاش کرده به شکل ساختار مند به مقوله مسئولیت اجتماعی سازمانی توجه کند. البته راه درازی تا رسیدن به وضعیت مطلوب وجود دارد و مانده است تا از قرارگرفتن قطار CSR آن بر روی ریل صحبت کنیم. با این حال، باید تلاشهای فعلی را تحسین و حمایت کرد.

در کارگاه آموزشی که داشتم راجع به جایگاه گزارشدهی پایداری در دنیای امروز و به ویژه شرکت های اتومبیل سازی صحبت کردم و سعی کردم با ارائه مثالهای متعدد از گزارشهای شرکت های مشهور منطقه ای و بین المللی، اهمیت این موضوع و نیز جنس اقدامات شرکت های خودروسازی در حوزه مسئولیت اجتماعی را بازگو کنم. حقیقت این است که صنعت خودروسازی ما راه درازی تا رسیدن به جایگاه مطلوب در حوزه CSR و مسئولیت اجتماعی دارد. به ویژه آنکه به طور سنتی اقدامات شرکت های ایرانی بر همکاری با موسسات خیریه و تشکلهای محیط زیستی و اجتماعی متمرکز بوده است. اما در دنیای کنونی، تمرکز شرکت های اتومبیل سازی در حوزه مسئولیت اجتماعی بر موضوعات اساسی پایداری شان است. موضوعاتی نظیر ایمنی محصولات، کیفیت محصولات، کاهش مصرف سوخت و استفاده از فناوری های نوین.

تاکیدی که در این کارگاه داشتم، همین شناسایی موضوعات اساسی پایداری ایران خودرو بود. گفتم که اینکه ایران خودرو یا سایپا یا هر شرکت دیگری حس می کند هزینه هایش در حوزه مسئولیت اجتماعی، بازخورهای مثبت کافی ندارد، ناشی از همین عدم شناسایی موضوعات اساسی و اولویت های خود در حوزه مسئولیت اجتماعی است.

امیدوارم که در سالهای بعدی، خبرهای خوبی از ایران خودرو بشنویم. موفقیت ایران خودرو در حوزه مسئولیت اجتماعی، قطعا مترادف موفقیت این خودروساز وطنی در ارتقای کیفیت و جایگاه خود در اذهان مصرف کنندگانش است.

در مرداد امسال، مطلبی برای نشریه داخلی بانک قرض الحسنه رسالت با موضوع «بانک ها و محیط زیست» نوشتم. در این یادداشت، به این پرداختم که بانک ها چطور و از چه راه هایی می توانند به محیط زیست توجه کنند. رابطه بانک ها و محیط زیست در دنیای کنونی، ابعاد گسترده ای یافته است که می تواند مورد توجه بانک های داخل کشور ما نیز قرار بگیرد. در حقیقت، مفهوم بانکداری سبز، امروز چتر بسیار بزرگی را در بر می گیرد که بسیار فراتر از اقدامات ساده ای مانند کاهش مصرف کاغذ در بانکهاست.

برای مطالعه این مطلب، می توانید بر روی «ادامه مطلب» کلیک نمایید.

خردادماه امسال، فرصتی دست داد تا با نظر مثبت جناب آقای دکتر نجمی، دو عدد از جلسات درس «مباحث منتخب در بازاریابی» پردیس دانشگاه صنعتی شریف را حضور پیدا کنم و به ارائه ای پیرامون پیوند بازاریابی و مسائل اجتماعی بپردازم.

علم بازاریابی ، در سالیان اخیر، توجه جدی به مباحث حوزه جامعه نموده است. البته وقتی صحبت از «توجه» می کنم، منظورم در میان مجامع آکادمیک و انجمن های علمی است. برای مثال، انجمن آمریکایی بازاریابی(AMA) در سال 1985، با تغییر تعریف رسمی «بازاریابی»، عبارت «ذی نفعان» را در کنار «سازمان» به عنوان بهره برداران منافع آن، قرار داد. اما این کافی نبود و در سال 2007، این تعریف را به گونه ای دگرگون کرد که «جامعه» در کانون توجه فعالیت های بازاریابی قرار گرفت:

«بازاریابی، فعالیت ها، و مجموعه ای از نهادها و فرآیندهایی است که هدفشان خلق، بازگو کردن، رساندن، و مبادله پیشنهاداتی است که برای مشتریان، موکلان، شرکا، و جامعه در سطح کلان، ایجاد ارزش نماید».

این تاکیدات، این انتظار را از متخصصان بازاریابی بالا برده است که به مسئولیت های اجتماعی در خلال فعالیت های خود توجه کنند. اما موضوع ارتباط بازاریابی و جامعه از این حد هم فراتر  رفته است. به شکلی که حالا صحبت از چگونگی نقش آفرینی بازاریابی برای بهتر کردن شرایط اجتماعی است. از این رهگذر، مفاهیمی مانند بازاریابی اجتماعی(social marketing)، بازاریابی پایدار(sustainable marketing)، بازاریابی سبز، بازاریابی خیرخواهانه، بازاریابی علت-محور(cause-related marketing)، و بازاریابی سطح کلان(macro marketing) ظهور پیدا کرده است.

حوزه بازاریابی به ویژه در کشور ما، از حوزه هایی است که آزمون بزرگی برای ایفای مسئولیت های اجتماعی بنگاه های اقتصادی است. به همین خاطر هم بود که من در جایزه مسئولیت اجتماعی شهرداری تهران، اصرار کردم که یکی از محورهای تقدیر از بنگاه ای اقتصادی، بازاریابی مسئولانه باشد.

دارم فکر می کنم که اگر می شد در کنار کلاسهای پر رونق ترفندهای بازاریابی و افزایش فروش و امثالهم، دوره های آموزشی مرتبطی با این دغدغه ها و نقشهای جدید بازاریابی برای نقش آفرینی اجتماعی برای متخصصان و مسئولین واحدهای بازاریابی بنگاه های اقتصادی برگزار می شد. 

یکی از اتفاقات خوبی که در همایش مسئولیت اجتماعی بنگاه های اقتصادی شهرداری تهران رخ داد، این بود که موفق شدیم مدل طراحی جایزه آن را شاید برای اولین بار در کشور بر اساس تجربه تعریف کنیم. یعنی این نخستین جایزه ای بود که در حوزه مسئولیت اجتماعی در کشور داده می شد و جایزه نه به عملکرد کلی یک سازمان، بلکه به یک تجربه خاص از آن سازمان داده می شد.

علت این خوشحالی هم این است که واقعیت این است که اعطای جایزه به یک سازمان به خاطر مسئولیت اجتماعی، خود، دارای مسئولیت سنگینی است که می تواند بعدا مورد سوء استفاده تبلیغاتی نیز قرار بگیرد و اگر بعدا آن سازمان، در عملکرد اجتماعی خود دچار نقصانی شود، اعتبار جایزه دهندگان نیز زیر سوال می رود.

با مدل جدید، برای مثال فلان شرکت به خاطر تجربه اش در ایجاد تصفیه خانه فاضلاب، مورد تقدیر قرار می گیرد و این موضوع در لوح تقدیر آن نیز درج می شود. متاسفانه در سالهای اخیر، سودجویی هایی با نشان های مسئولیت اجتماعی صورت گرفته که امیدوارم این رویه جدید در همایش شهرداری بتواند راه دیگری را در این مسیر باز کند.

در این مسیر، خوشحال تر هم هستم که افتخار طراحی مدل جایزه را نیز بر عهده داشتم. 

از جهت اطلاع، سرفصلهای مختلفی که برای نخستین دوره این همایش به عنوان محورهای جایزه تعریف شده بود، عبارتند از:

o         محور آسیب های اجتماعی شهر

§         تجربه برتر در ارزیابی اثرات اجتماعی در اجرای پروژه ها

§         تجربه قابل تقدیر در کمک به حل مسائل حاد شهری تهران

o         محور محیط زیست شهری

§         تجربه قابل تقدیر در توجه به محیط زیست

o         محور اقتصاد شهری

§         تجربه قابل تقدیر در ایجاد اشتغال برای طبقات نیازمند، کارآفرینی اجتماعی و کسب و کار اجتماعی

§         تجربه قابل تقدیر در حوزه مسئولیت اجتماعی بنگاه های کوچک

o         محور سازمانهای مردم نهاد

§         تجربه قابل تقدیر در مشارکت بخش غیردولتی و سمن ها

o         محور سازمانی

§         تجربه قابل تقدیر در حوزه گزارش‌دهی مسئولیت اجتماعی

§         تجربه قابل تقدیر در تبلیغات مسئولانه و اجتماعی