به سوی پایداری در توسعه

در یکی از شهرهای کوچکی که در حال انجام کار توسعه منطقه ای هستیم، به این رهیافت رسیدیم که سرمایه گذاری برای تربیت نسل بعدی دانش آموزانی که متفاوت بیاندیشند و پر امیدتر، پرتلاش تر و خودباورتر از نسل فعلی باشند، کمک پایداری به آینده توسعه منطقه است. لذا برنامه های متنوعی برای حوزه آموزش و پرورش تعریف کردیم که در نوع خود جالب و متفاوت هستند و به این شکل شاید بشود گفت برای اولین بار در کشور و با هدف کمک به توسعه یک منطقه پیاده سازی می شوند.

در همین راستا، جمعی از معلمان دغدغه مند که دوست دارند به بهبود منطقه خودشان کمک کنند و البته این اطمینان نسبی را هم داریم که قصد مهاجرت تا 5 سال آینده را ندارند(یعنی حالا حالا ها در منطقه شان می مانند)، انتخاب کرده ایم و قرار است در یک سفر تفریحی-آموزشی ویژه، کمک کنیم که بینش های جدیدی در حوزه آموزش را بر اساس تجربه نهادهای منتخب آموزشی کشور ، کسب کنند.

جدای از هدف های خوب و ویژه این دوره آموزشی-تفریحی، اما در صحبت با همکاران به نکاتی رسیده ایم که دقت به آنها در طراحی این دوره خیلی اهمیت دارد. در واقع، چنین دوره هایی و چنین برنامه های مثبت و انگیزاننده ای، ممکن است که تاثیرات منفی ناخواسته ای هم داشته باشند که بر خلاف اهداف اولیه خود عمل کنند.

از جهت روشن شدن موضوع، دو نکته را در رابطه با همین برنامه ذکر می کنم:

اول اینکه بازدید مدارس خوب و پیشرو و خلاق تهران و بابلسر و سایر نقاط کشور، اگرچه حتما در باز شدن افق های دید این عزیزان می تواند موثر باشد؛ اما از سوی دیگر برای معلمان منطقه محروم، ممکن است سبب تقویت حس ناامیدی از طریق مقایسه امکانات و شرایط و محدودیت های خود با شرایط دیگر مدارس پیشرو شود و حتی برخی از این معلمان را به مهاجرت از منطقه خود در سالیان آینده ترغیب کند؛ برای کم رنگ کردن این پیامد، تصمیم گرفتیم که در این سفر تفریحی، قسمت تیره و سیاه تهران و شهرهای بزرگ را هم به ایشان نشان دهیم. لذا بازدید از چند مدرسه در مناطق مسئله دار و حاشیه ای تهران و مواجهه از نزدیک با چالش های ایشان را به برنامه اضافه کردیم.

چالش دوم این بود که نشان دادن این روشهای پیشرو و مدرن آموزشی به دلیل فاصله زیاد با شرایط ایشان در آن شهر کوچک، ممکن است این حس را ایجاد کند که نمی تواند سبب تغییر و تحول در منطقه فعالیت ایشان شود و لذا نهایتا بعد از بازگشت از سفر، «بی عملی» در رابطه با پیاده سازی افق های جدید کسب شده از این تور آموزشی اتفاق بیافتد. برای حل این مسئله نیز تصمیم گرفتیم جلسات توجیهی قبل، حین و بعد از سفر را جدی بگیریم و برنامه ویژه ای برایشان داشته باشیم. به طوری که در مقاطع مختلف زمانی این تور، بتوانیم با تشکیل جلسات هم اندیشی و مباحثه، دغدغه ها را با یکدیگر به اشتراک بگذاریم و بتوانیم همگرایی ذهنی و دلی در رابطه با راه های جدید ایجاد تحول در آموزش و پرورش آن منطقه محروم ایجاد کنیم.

سخن پایانی اینکه مداخله در امر توسعه به ویژه در مناطق کوچک که اثرات اقدامات می تواند زود دیده شود و نیز گسترده باشد، امری بسیار حساس است و باید با سنجش دقیق جوانب و پیش بینی پیامدهای ناخواسته آن صورت بگیرد.

یکی از نشریات علمی و تخصصی حوزه سیاست گذاری، نشریه سیاست علم و فناوری است. چندی پیش این نشریه تصمیم گرفت که شماره ویژه ای را به مباحث اجتماعی توسعه نظیر کارآفرینی اجتماعی و توسعه پایدار منطقه ای اختصاص دهد. توفیق این را داشتم که به عنوان داور این شماره ویژه درگیر چند مورد از مقالات آن شوم. برای من که بعضا شماره های قبلی این نشریه را دیده بودم، انصافا جنس مقالات بسیار متفاوت بود. هر کدام به موضوعی جذاب مرتبط با جامعه اختصاص داشت و می شود گفت از جنس مقالات پژوهشی و یا ترویجی بودند که به جایی از مسائل واقعی جامعه مرتبط بودند. با پایان گرفتن کار داوری مقالات و انجام اصلاحات لازم در مقالات ارسالی، ظاهرا این شماره ویژه قرار است در تابستان 96 منتشر شود.

در خلال این داوری ها به یاد این دغدغه همیشگی افتادم که چه میزان از پژوهش های دانشگاهی و غیردانشگاهی ما به مسائل عینی جامعه مرتبط هستند و خواننده عام یا فعالین اجتماعی را علاقه مند می کنند که آنها را بخوانند و نتایج کارشان را مورد لحاظ قرار دهند؟ درد بزرگی است و سخن بسیار می طلبد. فعلا بیائیم قول بدهیم هرجا با کار پژوهشی چه مقاله بود و چه پایان نامه و چه کار حرفه ای، تمام تلاشمان را بکنیم که وارد حیطه ای شویم که به دردی بخورد و نشود جزو همان هزاران مقاله بی مصرفی که سالانه در کشور تولید می شوند.

از سال گذشته در پژوهشکده سیاست گذاری دانشگاه شریف، سلسله نشست هایی را شروع کرده ایم که به مباحث توسعه محلی در ایران می پردازد. نشست هایی که خوشبختانه توانسته اعتماد خوبی بین فعالین این حوزه جلب کند و برای اولین بار در کشور چنین جمع مهمی را گرد هم آورد.

هشتمین جلسه از این نشست ها را به موضوع دانش بومی آب در ایران اختصاص دادیم و برای آن سه سخنران خوب و دغدغه مند این حوزه را دعوت کردیم. آقای محمد درویش، فعال محیط زیست شناخته شده و مدیر کل دفتر مشارکت های مردمی سازمان محیط زیست؛ خانم فاطمه ظفرنژاد، پژوهشگر حوزه توسعه پایدار و خانم خدیجه رضوی از موسسه توسعه پایدار سنستا.

مسائل و چالش های پیش آمده در حوزه آب، خیلی از متخصصین و فعالین این حوزه را به جستجوی دانش و الگوهای بومی مرتبط با آب کشانده است. دانشی تجربی که از هزاران سال پیش در جوامع مختلف از ایران گرفته تا هند و آفریقا برای مدیریت عرضه و مصرف آب استفاده می شده است و بعضا بسیار کارآمدتر از راه حلی های فنی و مهندسی امروز، می توانند گره گشای مسائل آب باشند. نکته مهم این است که نه سرسپرده دانش و تکنولوژی مدرن بود و نه صرفا دل در گروی گذشته داشت. هر کدام، می توانند به نوعی پاسخگوی بخشی از مشکلات و مسائل حوزه آب کشور باشند.

گزارشی مختصر از این جلسه را می توانید در این لینک ببینید.

چندی است در پژوهشکده سیاست گذاری دانشگاه صنعتی شریف، درگیر یک پروژه توسعه منطقه ای در رابطه با منطقه «گلباف» در استان کرمان شده ایم. گلباف، نام منطقه ای است در حاشیه کویر لوت که البته به واسطه قرار گرفتن در میان دو کوه، آب و هوایی بسیار خوب دارد و کمتر شباهتی با یک شهر کویری دارد. گلباف را به حق نگین کویر نامیده اند و در آن محصولات کشاورزی متنوعی به بار می آید که انار و زردآلو و به ویژه ترخون و گیاهان دارویی آن، کیفیتی منحصر بفرد دارند.

با این حال، گلباف که نام آن یادآور نقشهای زیبای قالی های آن است، این روزها حال و روز خوبی ندارد. به ویژه پس از زلزله دهه شصت، منطقه ضربات جبران ناپذیری خورده است و با روند روزافزون مهاجرتی که گرفته است، جمعیت آن از حدود 25 هزار نفر به کمتر از 10 هزار نفر کاهش پیدا کرده است.

در نتیجه این اتفاقات بود که سال گذشته بانک قرض الحسنه رسالت، به عنوان معین اقتصاد مقاومتی منطقه گلباف انتخاب شد و با دغدغه هایی که مدیر عامل آن (که خود نیز اهل گلباف است) داشت، مجموعه های علمی-توسعه ای دیگری را نیز پای کار آورد تا ستادی برای توسعه پایدار گلباف تشکی دهند. پژوهشکده سیاست گذاری دانشگاه صنعتی شریف بازوی علمی-فرهنگی برنامه توسعه پایدار گلباف است و نقشی پررنگ در ستاد و در کنار بانک و نهادهای دیگر نظیر انجمن حامیان فرهنگ قرض الحسنه و کارآفرینی اجتماعی دارد. 

تجربه درگیر شدن در برنامه توسعه پایدار منطقه ای گلباف، در نوع خودش تجربه منحصر بفردی است و یکی از معدود پروژه هایی بود که بدون درنگ، همکاری در آن را پذیرفتم. موفقیت در این تجربه، فقط برای گلباف خوب نیست. بلکه به ما نیز بینش و دانشی می دهد که با کمک آن بتوانیم برای شهرهای کوچک دیگری نظیر گلباف هم فکر کنیم که البته این شهرها کم هم نیستند و با معضل بیکاری و ناامیدی نسل جوان دست به گریبان هستند. در جلسه آغازینی که در سفر 29 مرداد به گلباف داشتیم و در حلقه همراهان سفر گفتم که من آنچه که در گلباف می بینم، همان مسائلی است که در قروه کردستان یا اسدآباد همدان می بینم و از این جهت، موفقیت و نتایج ما در این پروژه حیاتی است. چرا که ما به شدت نیازمند توانمندسازی شهرهای کوچک کشور هستیم و بایستی مردمان این مناطق ضمن پیدا کردن باور به توانستن، سودای مهاجرت و پیشرفت از نوع نقل مکان به شهرهای بزرگ را با ذهنیت سازندگی و حفظ داشته های ارزشمند یک شهر ولو کوچک اما پایدار و خوش آب و هوا و غنی از نظر فرهنگی، عوض کنند.

ان شا الله بعدا درباره گلباف و پیشرفت کارها بیشتر خواهم نوشت. اما این را بگویم که برای شروع و در کنار فعالیت های عملیاتی، یک پویش راه اندازی کردیم به نام «گلباف من» که می توانید از طریق وبسایت به نشانی www.golbafeman.ir و یا کانال تلگرامی @golbafeman به آن دسترسی پیدا کنید.