به سوی پایداری در توسعه

چند وقتی است که با برخی از همکاران در پژوهشکده سیاست گذاری دانشگاه شریف شروع به ترجمه کتابی مهم در حوزه بانکداری اجتماعی کرده ایم. عنوان لاتین این کتاب هست:

Social Banks and the Future of Sustainable Finance

کتاب «بانک های اجتماعی و آینده بانکداری پایدار» توسط یکی از محققان شناخته شده این حوزه یعنی آقای اولاف وبر در سال 2011 نگارش شده است و سعی کرده اند این مفهوم جدید در صنعت بانکداری و نیز در حوزه مسئولیت اجتماعی بانکها را تبیین کنند و در این راه از مثالهای متعدد از بانک های اجتماعی در شرق و غرب عالم بهره گرفته اند. خواننده این کتاب می تواند با مطالعه آن، دید کلی و کافی جهت آشنایی با این حوزه و نیز چالش های آینده آن کسب کند. حامی مالی انتشار این کتاب، بانک قرض الحسنه رسالت است که خود نمونه یکی از بانک های اجتماعی مطرح در خاورمیانه است. بانک های اجتماعی، بانک هایی ارزش محور هستند که به دنبال اثرگذاری مثبت اجتماعی و محیط زیستی در راستای توسعه پایدار هستند و در بهترین حالت، ماموریت شان اساسا یک ماموریت اجتماعی است و لذا دامنه فعالیت آنها فراتر از حوزه مسئولیت اجتماعی به شکل مرسوم آن می رود.

توضیح را به همین مقدار بسنده می کنم و امیدواریم که تابستان 96 بتوانیم شاهد عرضه این کتاب به بازار باشیم.

از سال گذشته در پژوهشکده سیاست گذاری دانشگاه شریف، سلسله نشست هایی را شروع کرده ایم که به مباحث توسعه محلی در ایران می پردازد. نشست هایی که خوشبختانه توانسته اعتماد خوبی بین فعالین این حوزه جلب کند و برای اولین بار در کشور چنین جمع مهمی را گرد هم آورد.

هشتمین جلسه از این نشست ها را به موضوع دانش بومی آب در ایران اختصاص دادیم و برای آن سه سخنران خوب و دغدغه مند این حوزه را دعوت کردیم. آقای محمد درویش، فعال محیط زیست شناخته شده و مدیر کل دفتر مشارکت های مردمی سازمان محیط زیست؛ خانم فاطمه ظفرنژاد، پژوهشگر حوزه توسعه پایدار و خانم خدیجه رضوی از موسسه توسعه پایدار سنستا.

مسائل و چالش های پیش آمده در حوزه آب، خیلی از متخصصین و فعالین این حوزه را به جستجوی دانش و الگوهای بومی مرتبط با آب کشانده است. دانشی تجربی که از هزاران سال پیش در جوامع مختلف از ایران گرفته تا هند و آفریقا برای مدیریت عرضه و مصرف آب استفاده می شده است و بعضا بسیار کارآمدتر از راه حلی های فنی و مهندسی امروز، می توانند گره گشای مسائل آب باشند. نکته مهم این است که نه سرسپرده دانش و تکنولوژی مدرن بود و نه صرفا دل در گروی گذشته داشت. هر کدام، می توانند به نوعی پاسخگوی بخشی از مشکلات و مسائل حوزه آب کشور باشند.

گزارشی مختصر از این جلسه را می توانید در این لینک ببینید.

اول اسفند یک کارگاه آموزشی با موضوع «کارآفرینی اجتماعی» در حاشیه همایش ملی «خیر ماندگار» داشتیم. وقتی از پژوهشکده درخواست برگزاری این کارگاه شد، تصمیم گرفتیم که آن را به شکل گروهی برگزار کنیم و به ویژه به همکاران جوان ترمان نیز فرصت دهیم تا تجربه حضور در چنین رویدادهایی را داشته باشند. برگزاری کارگاهی با مشارکت 5 نفر ارائه دهنده، تجربه جدیدی بود که آن را در این همایش تجربه کردم و خوشبختانه بازخورهای خوبی هم دریافت شد. از نقاط قوت این کارگاه، حضور برخی کارآفرینان اجتماعی خوش نام کشور از جمله مجموعه رعد الغدیر در برنامه بود که از ایشان درخواست کرده بودیم تجربه خود را در قالب بخشی از کارگاه به مدت 20 دقیقه ارائه کنند و آقای آتشک انصافا همه را متحیر تجارب ارزنده خود در صحنه عملی کارآفرینی اجتماعی کردند.

ما هم در باقی کارگاه، سعی کردم با ارائه مثالهای بیشتری از تجارب داخلی و خارجی، این مفهوم و مبانی آن را برای حضار که عموما از سازمانهای مردم نهاد بودند، بیشتر تبیین کنیم.

ذکر این نکته ضروری است که این همایش که اولین در نوع خود در کشور محسوب می شود، به همت بنیاد خیریه آلا(وابسته به گروه انتخاب) برگزار شد که باید از تلاشها و تعهد این مجموعه ارزشمند مردم نهاد، قدردانی نمود.

نخستین همایش مسئولیت اجتماعی صنایع غذایی در حوزه سلامت، 24 تا 26 بهمن سال جاری در سالن حجاب برگزار می شود. من به نمایندگی از پژوهشکده سیاست گذاری دانشگاه صنعتی شریف، و در کنار سایر همراهان و نمایندگان بخش خصوصی، دستگاه های نظارتی- سیاست گذار و سازمانهای مردم نهاد، عضوی از شورای سیاست گذاری این رویداد هستم.

مسئله سلامت در محصولات غذایی، یکی از چالش های جدی حوزه مسئولیت اجتماعی است و ضرورت همگرایی و تشکیل اجتماعات این چنینی جهت ارتقای شاخص های عملکردی در این حوزه، بسیار احساس می شود.

جهت اطلاع بیشتر از این رویداد و برنامه های جنبی آن شامل سخنرانی ها و پنل ها و شرایط حضور می توانید به وبسایت آن مراجعه کنید:

www.csrfh.ir

دیروز یکی از اساتید دانشکده، در قالب یک ایمیل مشورتی، از من چند سوال پرسیده بودند که مناسب دیدم برخی از سوالات و پاسخشان را در اینجا هم منتشر کنم. بدون هیچ توضیح اضافه ای، خدمت تان تقدیم می شود:

*متخصصان، نهادهای علمی و دانشگاه‌ها چگونه می توانند در نهادینه کردن مفهوم مسئولیت اجتماعی در کنار سازمان‌های مردم نهاد و بنگاه‌های اقتصادی قرار گیرند؟

در پاسخ به این سوال، من موضوع «متخصصان» را از دانشگاه ها و مراکز علمی جدا می کنم. متخصصان می توانند به عنوان مشاور مدیریت و با استفاده از متودولوژی ها و ابزارهای توسعه یافته در این حوزه، مستقیما با سازمان ها کار عملی کنند تا کمک کنند که چرخه بهبود CSR در سازمانها، به جلو حرکت کند.

اما در مورد مراکز علمی و دانشگاهی، موارد زیر به ذهن بنده می رسد:

یک) هدایت پایان نامه های تحصیلی و مقالات علمی به سمت نیازمندی های حوزه مسئولیت اجتماعی کشور

دو) ادغام تجارب و نمونه های موردی (Case) در برنامه درسی خود (از استراتژی و بازاریابی گرفته تا زنجیره تامین و منابع انسانی) و به طور کلی اصلاح برنامه درسی خود بر مبنای نیازهای توسعه پایدار و حوزه مسئولیت اجتماعی و حتی ارائه دروس و گرایش های مرتبط با مسئولیت اجتماعی.

سه) کمک به توسعه ابزارهایی جهت «پیاده سازی عملی  CSR در سازمانهای ایرانی» و ارزیابی اثربخشی ابزارهای فعلی مورد استفاده...احتمالا این موارد هم در قالب پایان نامه و یا طرح های تحقیقاتی قابل انجام است.

چهار) برگزاری کارگاه های آموزشی آزاد برای مدیران  بنگاه های اقتصادی

پنج) گفتمان سازی مباحث این حوزه از طریق گفتگوی عمومی. به این معنی که اساتید دانشگاه ها در سخنرانی های درون و برون دانشگاهی خود به ترویج این مفاهیم بپردازند.

شش) ترجمه کتب و مقالات کاربردی این حوزه و تهیه محتوای آموزشی لازم برای جامعه در تمامی سطوح.

 

*دانشگاه‌ها چگونه می‌توانند دانش و تخصص خود را در تعامل با اهداف سازمان‌های مردم نهاد قرار دهند؟

سازمانهای مردم نهاد در خط مقدم توسعه پایدار در حال فعالیت هستند. بدین معنی که از نزدیک و به شکل عملی درگیر مسائل مرتبط با آسیبهای اجتماعی و یا محیط زیستی هستند. اما از سوی دیگر دانشگاه ها و مراکز دانشگاهی به ویژه در کشور ما به طور سنتی، دارای فاصله با جامعه بوده اند و اغلب متهم به پرداختن به موضوعات نظری و به دوراز واقعیت ها یا نیازهای روز جامعه می شوند.

سازمانهای مردم نهاد می توانند کمک کنند که در شراکت مستمر با دانشگاه ها، این ارتباط و لمس واقعیات به روز جامعه، بیشتر اتفاق بیافتد. بی شک گام اول، نزدیک شدن این دو نهاد به یکدیگر است. پای فعالین سازمانهای مردم نهاد می تواند به دانشگاه ها باز شود. در قالب سخنرانی، برگزاری رویداد و نشست و ...؛

از خلال این نزدیکی، مسائل و نیازمندی های آنها مشخص می گردد.

بر مبنای تجربه فعالیت بنده با سازمانهای مردم نهاد ایرانی، یکی از مواردی که به شدت از آن رنج می برند، خلاء دانش و مبنای علمی کافی برای فعالیت های خود است. فعالین اجتماعی اغلب از نظر احساسی و عاطفی با موضوعات اجتماعی برخورد می کنند که البته بسیار ارزشمند است. اما فقدان آگاهی کافی و پشتوانه علمی مناسب سبب می شود که هم در مسیر فعالیت خود، بهره وری و اثربخشی کافی نداشته باشند و هم متهم به احساسی بودن و غیرعلمی بودن شوند و سخنان درست شان بعضا شنیده نشود و ترتیب اثر داده نشود.

دانشگاه ها با نزدیکی به سازمانهای مردم نهاد و برای مثال اجازه به برگزاری برخی نشست های مرتبط ایشان در دانشگاه، خود به خود با مسائل این حوزه آشنا خواهند شد. پایان نامه ها، برنامه آموزشی آزاد و مقالات دانشگاهی می تواند در خدمت مسائل جامعه مدنی به کار گرفته شود. برای مثال در همین حوزه مسئولیت اجتماعی، بسیاری سازمانهای ایرانی هنوز با این مفهوم آشنایی ندارند و نمی دانند چطور با بهره گیری مناسب از آن می توانند روابط برد-بردی با بنگاه های اقتصادی تعریف کنند و آنها را ترغیب به ایفای نقش در این حوزه نمایند.

همچنین سازمانهای مردم نهاد، به دلیل درگیری بیش از حد در عملیات، فرصت و یا تخصص پرداختن به پژوهش و مسائلی نظیر ارزیابی  و  همچنین تولید دانش(تبدیل دانش ضمنی به صریح) را ندارند. دانشگاه ها در این بخش نیز می توانند کمک کار ایشان باشند.

نهایتا اینکه در بسیاری نقاط دنیا، بخش قابل توجهی از خروجی آموزشی دانشگاه ها، به سازمانهای مردم نهاد ورود پیدا می کنند. یعنی دانشگاه ها با علم به اینکه برخی فارغ التحصیلان شان قرار است در آینده در یک سازمان مردم نهاد یا موسسه غیرانتفاعی فعالیت کنند، سعی می کنند نیازهای آموزشی کار در این سازمانها را نیز به فارغ التحصیلان خود آموزش دهند. متاسفانه در دانشگاه های ایرانی، مسیر کار و فعالیت در قالب یک سازمان مردم نهاد به دانشجویان به عنوان یک گزینه جدی برای بعد از تحصیل، آموزش داده نمی شود و فارغ التحصیلان می پندارند که یا بایستی در یک بنگاه اقتصادی فعالیت کنند و یا بخش دولتی و یا بیکار بمانند.

پاییز و زمستان امسال، از نظر برگزاری دوره های آموزشی، بسیار پر کار بوده و هست. در راستای فراهم آوردن مقدمات برنامه مسئولیت اجتماعی شهرداری تهران، آموزش مناطق 22 گانه شهرداری را به همراه یکی از همکارانم در سازمان مدیریت صنعتی(سرکار خانم قنبری) بر عهده داریم. در واقع همراستا با پیشبرد لایحه مسئولیت اجتماعی در شورای شهر تهران، به منظور بسترسازی اجرای این لایحه، به تمامی مناطق 22 گانه شهرداری سر می زنیم و برای سه سطح بالای مدیریتی و کارشناسی آن دوره آموزشی آشنایی با مبانی مسئولیت اجتماعی سازمانی و توسعه پایدار را برگزار می کنیم. ویژگی مثبت این دوره های آموزشی این است که هدفمند هستند و مرتبط با اجرای یکی از برنامه های مهم شهرداری تهران. از سوی دیگر، حضور مقامات ارشد مناطق یعنی از شخص شهردار گرفته تا معاونین به عنوان مخاطبین دوره ها، اهمیت آنها را دوچندان می کند. هرچند در تمامی مناطق این حضور حداکثری به دلیل مشغله های مدیران فراهم نمی شود، اما با این وجود، استقبال و همراهی مناطق در برگزاری این کلاسها و سمینارهای آموزشی نسبت به متوسط دوره های آموزشی مشابه در شهرداری، خیلی خوب ارزیابی شده است.

فضای متفاوت مباحث طرح شده در این دوره آموزشی، بازخورهای جالبی را نیز برای ما به همراه دارد. در این کلاسها بارها پای درد دل مدیران و کارشناسان نشسته ام و از تجربیات متفاوت شان نیز بهره برده ام. کاملا در کلاسها حس می کردم که جای چنین مباحث آموزشی در چنین سازمانهایی خالی بوده و مخاطبین نیز از اینکه فقط درگیر یک سری مباحث کلیشه ای مدیریتی نشده اند، در مجموع راضی بودند.

البته راه درازی در پیش است و امیدوارم بتوانیم این دوره ها را تا انتها به خوبی برگزار کنیم. حتی این صحبت مطرح شد که ممکن است اعضای شورای شهر و نیز شهردار تهران نیز مخاطب احتمالی این برنامه آموزشی قرار بگیرند.

یکی از اقدامات خوبی که در کار مشاوره ای با دوستان مان در شهرداری تهران انجام دادیم و بر سر آن به اجماع رسیدیم، تفکیک سطوح مسئولیت اجتماعی سازمانی در شهرداری بود. بدین معنی که بسته به اهمیت و اولویت ذی نفعان، برنامه های متفاوتی برای آنها در حوزه مسئولیت اجتماعی بایستی تدارک دید. این برنامه ها طیف وسیعی را شامل می شوند و از رویکردهای ایجابی برای لایه نزدیک گرفته تا رویکردهای حداقلی و ترویجی برای محیط دور را در بر می گیرد.

چالش مهمی که سازمان ها در مسیر تعیین برنامه های مسئولیت اجتماعی خود دارند همین شناسایی محیط نزدیک و دور یا ذی نفعان کلیدی و معمولی است. منابع و تمرکز سازمان نبایستی به شکل یکنواخت بین ذی نفعان توزیع شود. چرا که آنها اساسا یکنواخت و مانند هم نیستند.

کار دشوار و زمان بری است؛ اما امیدوارم در صورت تداوم و استمرار این حرکت در شهرداری تهران بتوانیم در چند دهه آینده به مرور شاهد ارتقای شاخص های مسئولیت اجتماعی نه فقط در سطح شهرداری و واحدهای تابعه بلکه در کل فضای کسب و کار شهر تهران باشیم. شهرداری به ویژه با روابط گسترده ای که با پیمانکاران خود دارد می تواند در شکل دهی قواعد بازی در فضای کسب و کار شهر تهران، اثرگذار باشد.

روز گذشته در پنل «حاکمیت شرکتی و مسئولیت اجتماعی» در چهاردهمین کنفرانس بین المللی مدیریت، ارائه مقاله ای داشتم که به موضوع « توجه به توسعه پایدار در آموزش مدیریت » می پرداخت.

در پنل «حاکمیت شرکتی و مسئولیت اجتماعی» تنها سه مقاله به شکل شفاهی ارائه شد که دو مقاله دیگر به بحث حاکمیت شرکتی مرتبط بودند و در واقع تنها مقاله مرتبط با مسئولیت اجتماعی سازمانها، مقاله من بود. بر خلاف انتظارم، مقالات ارائه شده به کنفرانس در حوزه مسئولیت اجتماعی بسیار کمرنگ بود و چند مقاله ای هم که در بخش پوستر پذیرفته شده بودند، غنای زیادی نداشتند. همین مسئله مهر تائیدی بود بر یافته های پژوهشی که دیروز بخشی از نتایج اش را در کنفرانس اعلام کردم. پژوهشی که هشدار می داد آموزش مدیریت در ایران نیاز به تحول اساسی دارد تا بتواند با نیازهای توسعه پایدار خود را تطبیق دهد. واقعیت این است که پژوهش و آموزش مدیریت در ایران، بر خلاف روندهای جهانی، بسیار از تحولات حوزه توسعه پایدار دور است و این جای بسی تعجب و البته نگرانی دارد. 

امروزه در دنیا این اجماع وجود دارد که دانشگاه ها نقش مهمی در جهت تربیت نسل جدیدی از مدیران و رهبران دارند که که از چالش های پیچیده رابطه جامعه و کسب و کارها آگاه باشند. ما نیاز به تربیت نسل جدیدی از رهبران و مدیران داریم که توانایی تفکر، تصمیم گیری و اقدام در پارادایم توسعه پایدار را داشته باشند و بتوانند در قبال جامعه، مسئولانه رفتار کنند. در حالی که آموزش مدیریت مسئولانه، به سمت مباحث پیشرفته تری نظیر مهارت های پایداری و شیوه های نوین یادگیری مبتنی بر مسئله رفته است، اما در کشور ما و حتی در دانشگاه های پیشرو نظیر شریف و تهران نیز خبر از آموزش مفاهیم پایه ای توسعه پایدار و مسئولیت اجتماعی نیست. ما در تحولات جهانی این حوزه نیز به شدت غایب هستیم. برای مثال در حالیکه 650 مدرسه کسب و کار از 80 کشور به معاهده PRME(اصول آموزش مدیریت مسئولانه) پیوسته اند، و حتی از کشورهای همسایه ما نظیر عمان، اردن، امارات، و عراق هم نمایندگانی در آن حضور دارند، اما هیچ کدام از دانشکده ها و مدارس مدیریت ما عضوی از این معاهده نیستند. 

دیروز در صحبتهایم به ضرورت توجه به این حوزه و انجام پژوهش های بیشتر جهت تعیین نقشه راه تحول آموزش مدیریت در ایران بر مبنای نیازهای توسعه پایدار تاکید کردم. خوشبختانه اساتید گرامی و بزرگی نظیر آقایان دکتر ابولحسن فقیهی، علینقی مشایخی، بابک علوی و منوچهر نجمی نیز موقع ارائه من در سالن حضور داشتند و هر کدام بازخورهای مناسب را جهت پروراندن ایده مقاله و دغدغه محوری آن ارائه کردند. ناگفته نماند که همواره بایستی از حمایت و همراهی آقای دکتر نجمی که استاد راهنمای بنده در دوره دکترا نیز هستند، تشکر داشته باشم.

اگر عمری باقی باشد بسیار علاقه دارم که در حوزه آموزش مسئولیت اجتماعی و آموزش توسعه پایدار وقت صرف کنم. تا ببینیم خدا چه می خواهد.

نکته: بخش پژوهشی کنفرانس، همواره در دانشگاه شریف برگزار می شود که وجهه آکادمیک آن حفظ شود. عکسی که گرفته شده توسط آقای دکتر محسن ورسه ای تهیه شده است؛ از طریق همین فضای مجازی با همدیگر آشنا شده ایم. ایشان را فرد نازنینی یافتم که در  Australian Institute of Busines مشغول هستند و قصد دارند در آینده نزدیک به ایران بازگردند و بر روی موضوع پایداری در زنجیره تامین کار کنند. اگر در بخش علمی کنفرانس مدیریت حضور پیدا می کنید، ایشان هفته آینده در آن سخنرانی دارند. برنامه را می توانید از وبسایت کنفرانس به آدرس www.irimc.com دریافت نمایید.

چندی پیش از مسئولین رده بالای گروه انتخاب و بنیاد خیریه آلا به پژوهشکده آمدند و صحبتی راجع به جهت گیری های راهبردی اجتماعی شان داشتیم.

گروه انتخاب، یک هولدینگ بزرگ است که بسیاری از برندهای آن برای ما آشناست: اسنوا، هایر و ...؛ (سایت گروه انتخاب)

شاید خیلی ها ندانند که اغلب سود شرکت هایی نظیر اسنوا و هایر و ... که زیر مجموعه گروه انتخاب هستند، به بنیاد خیریه آلا می رود و آنجا صرف خدمت رسانی بی منت به مردمان گوشه و کنار سرزمین مان می شود. داستان شکل گیری انتخاب و دیدگاه بنیانگذار آن، شنیدنی است و ان شا الله در مجالی دیگر به آن می پردازم.

ما باید تریبون خبرهای خوب باشیم. اسنوا و گروه انتخاب نشانه ای هستند که خبرهای خوب هستند و امید بخش اند. اگر چه دیده نمی شوند و درباره شان نمی دانیم. با افتخار از این برند ایرانی که حقیقتا دغدغه های اجتماعی در بنیانگذاران آن نیز وجود دارد، حمایت کنیم:)

28 مهر ماه سال جاری، موسسه GRI، برای اولین بار، «مجموعه استانداردهای جهانی گزارش دهی» را منتشر کرد. این مجموعه استانداردها، قرار است از جولای 2018 یعنی تیرماه سال 1397، جایگزین چارچوب معروف G4 شوند. هرچند که این موسسه استفاده از این استانداردها را از حالا تشویق می کند. در واقع از جولای 2018 دیگر ما به جای «چارچوب» گزارش دهی، «استاندارد» گزارش دهی خواهیم داشت. تدوین این استانداردها، ماحصل تجربه طولانی این موسسه در موضوع گزارش دهی است و البته باید ذکر کرد که این استانداردها، کاملا بر پایه و ستون چارچوب G4 بنا شده است. در واقع برای کسانی که با G4 آشنایی دارند، یادگرفتن استاندارد گزارش دهی GRI، آسان است. با انتشار رسمی این استانداردها، عملا ما ترجمه فارسی که از G4 آماده کرده بودیم و به دلیل نیافتن حامی مالی تاکنون منتشر نکرده بودیم را باید بایگانی کنیم. شاید در آینده نزدیک بتوانیم شاهد انتشار ترجمه فارسی استانداردهای جدید GRI باشیم. سعی خواهم کرد از این پس در کارگاه های آموزشی، نیم نگاهی هم به استانداردهای جدید داشته باشم و به مرور مخاطبان را برای آماده کردن گزارشهای مسئولیت اجتماعی شان بر مبنای آن آماده تر کنم. باید منتظر ماند و دید که این استانداردها در عمل با چه موفقیت ها و چالش هایی روبرو می شوند. موسسه GRI مدعی است که کار با این استانداردها برای سازمانها، راحت تر از چارچوب های گزارش دهی پیشین(G4، G3 و ...) است.

از طریق این لینک می توانید در سایت GRI توضیحات بیشتری راجع به این استانداردهای جدید ببینید.