به سوی پایداری در توسعه

چهارشنبه گذشته(5 اردیبهشت)، میهمان اداره کل سلامت شهرداری تهران بودم تا در نشستی که با حضور بنگاه های اقتصادی مرتبط با ماموریت این اداره برگزار شده بود، به بحث و گفتگو و تبادل نظر درباره موضوع مسئولیت اجتماعی بنگاه های اقتصادی بپردازیم و بررسی کنیم که چطور بهتر می توان از ظرفیت CSR شرکت ها، برای کمک به تحقق اهداف سلامت بهره برد.

آن طور که از گفتگو با مدیر جدید اداره سلامت شهرداری تهران استنباط کرده ام، اداره کل سلامت امیدوار است که بتواند مشارکت هایی با بنگاه های اقتصادی جهت کمک به مسائل حوزه سلامت در شهر تهران تعریف کند. البته در گذشته نیز روابط و همکاریهایی بین این اداره و بخش خصوصی شکل گرفته بود که تا جایی که من از سوابق دستگیرم شد، اغلب اقداماتی کوچک و عملا در جهت بازاریابی محصولات بخش خصوصی بوده است. 

من یکی از دو سخنران علمی نشست بودم و غیر از مسئولین دولتی، باقی حضار از بخش خصوصی دیدگاه های خود را مطرح کردند. در صحبت هایم تاکید کردم که همکاری بنگاه های اقتصادی با دولت و NGO ها جهت پیش برد اهداف سلامت و در قالب مسئولیت اجتماعی سازمانی، امری شدنی و تجربه شده در دنیا است؛ منتهی ما باید به دنبال اثرگذاری اجتماعی جدی و واقعی باشیم. اگر بنگاهی صرفا با نیت بازاریابی قصد تعریف پروژه یا پیشنهادی را دارد، همین جا از این کار منصرف شد چرا که منظور ما و اداره کل سلامت از CSR، چنین چیزی قطعا نخواهد بود. 

در وقت کوتاهی که داشتم سعی کردم با ذکر مثالهایی، کمی ابعاد مختلف حوزه مسئولیت اجتماعی را بازتر کنم و همچنین مثالهایی از خراب کاری های شرکت های بین المللی هم ارائه کردم که نگاه ها را به این موضوع جلب کنم که اگر در کشورمان و فضای کسب و کار، ایرادات جدی و آزار دهنده ای هم دیده می شود، نباید باعث شود ناامید شویم و از تلاش برای بهتر شدن دست برداریم. مسیری که غرب در حوزه مسئولیت اجتماعی سازمانی طی کرده است، قطعا مسیر راحت و همواری نبوده و در تاریخچه اش، پرونده های سیاه زیادی وجود دارد و تنها یک تلاش مستمر در کنار صبوری و امید بوده که امروز توانسته مسئله مسئولیت اجتماعی را به امری ضروری در فضای کسب و کار تبدیل کند.

ثبت نام مدرسه بهاره توسعه پایدار شریف، آغاز شده است. این دومین دوره از فعالیت های مدرسه توسعه پایدار است که پس از برگزاری موفقیت آمیز مدرسه زمستانی توسعه پایدار، به یاری خدا به انجام می رسد. مدرسه توسعه پایدار، فرصت مناسبی است که برای علاقه مندان فعالیت های اجتماعی در بخش های مختلف(دولتی، خصوصی، مردم نهاد و دانشگاهی) ایده ها و مسیرهای جدیدی را در ارتباط با توسعه پایدار باز کند. فضای تعاملی و بین رشته ای و نیز مثالهای ملموس از تجارب بین المللی و به ویژه با تمرکز بر تجارب بومی و داخلی، از ویژگی های خاص این مدرسه است. می توانیم مدعی شویم که این احتمالا جامع ترین و اثربخش ترین برنامه آموزشی در کشور است که در حوزه توسعه پایدار و مسئولیت اجتماعی سازمانها اجرا می شود. 

مدرسه توسعه پایدار ممکن است بتواند راه های جدیدی را برای کار و یا تحصیل در حوزه توسعه پایدار پیش روی شما باز کند. بورس های آموزشی خوبی هم برای دوره بهاره آن تدارک دیده شده است. اطلاعات بیشتر را می توانید با مراجعه به وبسایت آن پیدا کنید.

برای عضویت در کانال تلگرامی مدرسه توسعه پایدار می توانید بر تصویر بالا کلیک کنید.

در واپسین روزهای اسفند ماه 96، سفری یک روزه به یکی از شهرستان ها داشتم تا به تکمیل فرآیند تهیه اولین گزارش پایداری برای یکی از مجموعه های بزرگ اقتصادی کشور کمک کنم. گزارش پایداری یا گزارش مسئولیت اجتماعی، موضوعی است که در فضای کسب و کار بین المللی تبدیل به یک روتین شده است و بسیاری از شرکت ها در کشورهای مشابه ما و کشورهای منطقه هم در حال انتشار آنها هستند. متاسفانه روند اقبال بخش خصوصی در ایران، خیلی پر شتاب نبوده است و به نظر می رسد باید اقداماتی کمکی از جنس نقش آفرینی سمن ها و یا مانندائتلاف های بین المللی در صنایعی نظیر نفت و گاز و یا پوشاک، اما برای داخل کشور و به شکل بومی شکل بگیرد تا بتوانیم شتابی در بحث گزارش دهی پایداری در ایران داشته باشیم. همه این اقدامات کمکی، جنس شان، ایجاد گفتمان و عادتی جدید در فضای کسب و کار کشور است.

از اینها که بگذریم، در بعضی مجموعه های خصوصی، اقدامات خوبی در رابطه با گزارش دهی پایداری شکل گرفته است که البته نیازمند بهتر شدن هست و در سالهای بعد دغدغه کارشناسان و مسئولین مرتبط در این شرکت ها، بایستی از انتشار یا عدم انتشار گزارش به سمت چگونگی تهیه گزارشهای با کیفیت تر برود. برای مثال در این حوزه یکی از بانکهای داخلی 4 سالی است که به طور مرتب گزارش مسئولیت اجتماعی منتشر می کند؛ با این حال، به نظرم می رسد هنوز وارد مرحله کیفی سازی نتوانسته اند بشوند.

در مدرسه توسعه پایدار شریف، یکی از بحث های جدی که مطرح می کنیم این است که سمن ها باید در این حوزه نقش آفرینی فعال داشته باشند. جای آنها در این پازل به شدت خالی است. ما به آینده امیدواریم.

به یاری خدا، اولین برنامه مدرسه توسعه پایدار با عنوان «مدرسه زمستانی توسعه پایدار و مسئولیت اجتماعی سازمانها» در بهمن و اسفند سال 96 برگزار شد و در مجموع و بر اساس بازخورهای دریافتی، توانست گام اول خود را موفقیت آمیز بردارد. در این دوره، 21 نفر ثبت نام کردند که تنوع حضور از اقشار مختلف(دانشگاهی، بخش خصوصی، سازمانهای مردم نهاد) کمک کرد که فضای بین رشته ای و تعاملی خوبی برای حضار شکل بگیرد. در عین حال ما در مدرسه توسعه پایدار و برای اولین بار، از روش های نوین آموزش در حوزه توسعه پایدار و مسئولیت اجتماعی استفاده کردیم تا با مشارکت دادن افراد در فرآیند یادگیری تجربه ای جذاب تر و در عین حال موثرتر از فرایند یادگیری را محقق کنیم. خدا را شکر نتایج نظرسنجی نشان می دهد که تا حدود زیادی نیز توانستیم در این هدف محقق باشیم. البته مدرسه توسعه پایدار، خودش نیز مدام در حال یادگیری است و سعی می کنیم در دوره های بعدی بهتر و بهتر باشیم و نواقص موجود را برطرف کنیم.

برای مشاهده گزارشی از اولین دوره می توانید از وبسایت مدرسه در این لینک(کلیک کنید) بازدید کنید.

همچنین می توانید برای مشاهده نظرات و نتایج نظرسنجی شرکت کنندگان نیز این لینک(کلیک کنید) را ببینید. چند نمونه از نظرات و نتایج نظرسنجی را در زیر آورده ام:

• برای من، اولین کارگاهی بود که با توجه به زمان اندکش، ولی کاربردی بود و من تونستم همون اطلاعاتی که در سر دوره یادمی گرفتم، به ذهن بسپارم و در طول فعالیت هایم از اونها استفاده کنم... نکته دیگه، تعداد زیادی مثالهای قابل لمس و به روز بود که خیلی ها با اون سر و کار داشتند ... و همچنین تمرینات گروهی موثر، چون هر یک از افراد گروه، ایده های مربوط به حوزه خود را داشتند و این باعث میشد افراد برای یک مسئله، با دیدگاه ها و فکرهای مختلف آشنا بشوند.

به یاری خدا بالاخره شرایط برای آغاز به کار مدرسه توسعه پایدار شریف فراهم شده است و انشالله بهمن ماه سال جاری اولین دوره آن با عنوان «مدرسه زمستانی توسعه پایدار و مسئولیت اجتماعی سازمانها» در دانشگاه شریف برگزار می شود. مدرسه توسعه پایدار، یک وبسایت اختصاصی به آدرس sdschool.ir دارد که در آن توضیحات کاملی درباره شیوه و روش آن و چگونگی ثبت نام عرضه شده است.

می توانم به جرات بگویم که مدرسه توسعه پایدار شریف، یک تجربه جدید و متفاوت در آموزش توسعه پایدار و مسئولیت اجتماعی سازمانها در ایران است و می توانیم مدعی شویم به این جامعیت، سرفصلهایی در هیچ کدام از سمینارهای آموزشی مشابه در کشور ارائه نشده است. 

از ویژگی های منحصربفرد مدرسه توسعه پایدار شریف، ارتباط تنگاتنگ محتوای ارائه شده در آن، با سوابق مشاوره ای و پژوهشی مدرسین و تسهیل گران در داخل کشور و نیز بهره گیری از تجارب بین المللی در حوزه آموزش توسعه پایدار در جهت ارائه محتوایی اثربخش است؛ به شکلی که سعی شده در این دوره فشرده، مخاطبین بتوانند ره توشه ای کاربردی برای فعالیت در حوزه توسعه پایدار و مسئولیت اجتماعی سازمان ها کسب کنند. 

30 آبان ماه، و در حاشیه همایش کارآفرینان خیّر/خیّرین کارآفرین، کارگاهی 4 ساعته داشتم که در آن سعی کردم آشنایی اجمالی با مبانی مسئولیت اجتماعی بنگاه های اقتصادی برای شرکت کنندگان فراهم آورم. اکثر شرکت کنندگان از فضای سازمان های مردم نهاد یا سازمان های دولتی بودند و این باعث شد به مباحث اجتماعی و نقش سازمان های مردم نهاد در این حوزه بیشتر بپردازیم. بر خلاف تصور، هنوز در سطح مبانی و مقدمات نیز ما نیاز به کار ترویجی و آگاه سازی گسترده ای برای عموم مردم و حتی فعالین سازمان های مردم نهاد داریم تا تصور درست و صحیحی نسبت به مفهوم مسئولیت اجتماعی سازمانها داشته باشند و برای مثال چند اقدام نمایشی برخی شرکت ها را به عنوان ایفای مسئولیت اجتماعی آنها اشتباه نکنند.

در کارگاه تاکید کردم که ما نیاز به ورود جدی سازمان های مردم نهاد به حوزه مسئولیت اجتماعی سازمانها، از طریق «مطالبه گری» و «آگاه سازی عمومی» داریم. جای سمن هایی که از شرکت ها و بخش خصوصی، گزارش های مسئولیت اجتماعی شان را مطالبه کنند یا از حقوق ذی نفعان در مقابل صاحبان بخش خصوصی دفاع کنند، امروز در عرصه فعالیت اجتماعی کشورمان خالی است. برای مثال ما در حوزه سلامت تا دلتان بخواهد خیریه داریم، اما هیچ سازمان مردم نهادی نداریم که در مورد حقوق سلامت مردم از بنگاه های خصوصی یا صنایع غذایی مطالبه کند و به طور تخصصی متمرکز بر اصلاح رفتار بازیگران این حوزه باشد.

قطعا یک رکن مهم رونق رویکردهای اجتماعی در بنگاه های اقتصادی، وجود جامعه مدنی و بخش مردم نهاد آگاه و توانمند است. در کارگاه گفتم که یکی از بزرگترین کمک هایی که شما فعالین اجتماعی می توانید بکنید این است که به شکل گیری این جریان مطالبه گر از بخش خصوصی و نیز آگاهی دهنده مردم راجع به حوزه مسئولیت اجتماعی، یاری برسانید.

امیدوارم در مدرسه توسعه پایدار که انشالله در بهمن ماه بتوانیم اولین دوره اش را برگزار کنیم، به این مباحث بیشتر بپردازیم.

آیا سازمان های ایرانی در حوزه CSR و مسئولیت اجتماعی سازمانها بایستی دنباله رو مسیر غرب باشند؟

آیا CSR مفهومی کاملا جدید و غریبه برای سازمان های ایرانی است؟

آیا نمونه های موفق عملکرد اجتماعی سازمان های ایرانی در آن حدی هستند که بتوانند برای سایر هم نوعان خود الگو و سرمشق باشند؟

برای پاسخ به سوالات مهم و کلیدی، ما ابتدا باید نگاهی تاریخی به روند توجه به مسئولیت اجتماعی در فضای کسب و کار در کشورمان داشته باشیم. واقعیت این است که اگر چه مفهوم مسئولیت اجتماعی سازمانی (CSR) به شکل مدرن آن، مفهومی نسبتا جدید در کشورمان است، اما ریشه های تاریخی زیاد و در عین حال قابل توجهی از پرداختن به اجزای این مفهوم در فضای کسب و کار و اقتصاد محلی در کشورمان وجود داشته است که نباید در تحلیل هایمان نادیده بگیریم.

فرهنگ ایرانی-اسلامی در طول قرن ها، ارزشهای اخلاقی قابل احترامی را در جامعه بسط و ترویج داده بود که خود به تحکیم مسئولیت اجتماعی چه در حوزه فردی و چه در حوزه سازمانی(کسب و کارهای کوچک مردم)، یاری می رساند. ارزشمند و مقدس بودن مفاهیمی نظیر کار خیر، کار فی سبیل الله، برکت، وقف، صدقه، نوع دوستی، روزی رسان بودن خدا، لقمه حلال، عرق کارگر، حق الناس و ... آن چنان پشتوانه های محکمی برای عمل به مسئولیت های اجتماعی ایجاد می کرد که بدون اینکه مردمان ساکن این سرزمین با واژه یا عباراتی نظیر مسئولیت اجتماعی سازمانی یا CSR آشنا باشند، اما درعمل به آن وفادار بودند. واکاوی تاریخ این سرزمین حتما مصادیق زیادی از این تجارب را پیش روی ما خواهد گذاشت که خواهند توانست حتی در فضای کسب و کار امروز نیز الگو و سرمشق باشند. تجاربی که خیلی هایشان به صورت امثال و حکم و اشعار در یادگارهای ادبی بزرگان فرهنگ و هنر این سرزمین به یادگار باقی مانده اند.

با این مقدمه، باید توجه کرد که اگرچه با تغییرات پیش آمده در فرهنگ عمومی کسب و کار از پی جریان مدرنیزاسیون در ایران، خیلی از این باورها و ارزش ها به مانند گذشته مورد توجه نیستند، و سازمان های ایرانی در فضای امروز راه دشوار و زیادی تا رسیدن به حد مطلوب در حوزه CSR دارند، اما توجه به این ریشه های تاریخی، می تواند کمک و یاور خوبی برای تحریک این جامعه جهت تسریع در طی کردن باقیمانده مسیر و بازیابی نقش تاریخی خود شود. حتی در فضای امروزین و مدرن کسب و کار در ایران نیز هستند سازمان ها و بنگاه هایی که بدون ادعا در حال عمل به تعهدات و وظایف و مسئولیت های خود در قبال ذی نفعان شان و جامعه هستند. سازمان هایی که به واسطه نگاه ارزش مدار صاحبان شان به ارزشهای ایرانی-اسلامی مسئولیت اجتماعی، علاقه ای هم به رسانه ای کردن و تبلیغ کار خود ندارند.

شناسایی این تجارب و ترویج آنها قطعا می تواند فضای روانی مثبت تری برای فعالیت سازمان های ایرانی رقم بزند. تجاربی که شاید به مانند خیلی از نمونه های غربی شان، لازم نبوده که کارآفرین را با انگیزه های مالی و مادی و یا جایزه به وادی CSR کشاند. بلکه انگیزه های درونی نظیر رضایت خدا یا خلق الله، برای صاحبان آنها کافی بوده است.

با این حال باید این را هم مدنظر داشت که مفهوم مسئولیت اجتماعی سازمانها بسیار فراتر از کار خیریه به مفهوم سنتی آن یعنی صدقه دادن است. در این مفهوم از سازمانها انتظار می رود به وظایف و تعهدات خود در قبال جامعه و عموم ذی نفعان شان توجه کنند و به ویژه در حوزه هایی که بر جامعه اثرگذار هستند، مسئولانه عمل کنند و قدم بردارند.

خوشبختانه در دهه اخیر و به ویژه در 5 سال اخیر، مصادیقی از توجه نظام مند تر و ساخت یافته تر به حوزه مسئولیت اجتماعی در میان بنگاه های اقتصادی و سازمان ها دیده می شود. در چند سال اخیر تعداد سازمان هایی که اقدام به انتشار گزارش مسئولیت اجتماعی در ایران کرده اند از 10 مورد فراتر رفته است و حتی برخی از آنها موفق شده اند که گزارش هایی منتشر کنند که بر چارچوب های شناخته شده بین المللی نظیر GRI نیز منطبق هستند. از سوی دیگر برخی تجارب بنگاه های ایرانی در کمک به مسائل توسعه پایدار و جامعه آنقدر قابل توجه و ارزشمند هستند که می توانند حتی در سطح بین المللی نیز منعکس و ترویج شوند.

امید است که با رشد توجه ساختارمند به حوزه مسئولیت اجتماعی در میان سازمان های ایرانی، شاهد بهبود فضای کسب و کار و در نتیجه آبادانی و رشد عدالت در میهن عزیزمان باشیم.

*این مطلب برای پورتال مسئولیت اجتماعی سازمانی شهر تهران نوشته شده است: csr.tehran.ir

بنیاد خیریه آلا(وابسته به گروه انتخاب-صاحب برند اسنوا)، چند سالی است توجه ویژه ای به توانمندسازی فعالین اجتماعی و سازمان های مردم نهاد و نیز ترویج امور اجتماعی و خیریه در میان اقشار مختلف اجتماعی کرده است. با توجه به شناختی هم که از نزدیک از دست اندرکاران این مجموعه دارم، نیت و دغدغه راستین اجتماعی دارند و توانسته اند اعتماد خوبی نیز در میان سازمان های مردم نهاد جلب نمایند. قبلا درباره ارتباط مان با این جمع نوشته بودم.

در راستای این همکاری، این بنیاد قرار است در 30 آبان ماه، همایشی یک روزه با موضوعی متفاوت، یعنی «کارآفرینان خیّر، خیّرین کارآفرین» و با هدف بررسی نسبت نیکوکاری و کارآفرینی برگزار نماید. من هم در بعدازظهر این همایش، کارگاهی آموزشی با موضوع «مسئولیت اجتماعی بنگاه های اقتصادی» به مدت 4 ساعت خواهم داشت. شرکت در بخش صبح همایش، رایگان است و شرکت در کارگاه های بعدازظهر، نیازمند پرداخت هزینه ای اندک از جهت اطمینان حضور شرکت کنندگان. اگر علاقه مند به این مباحث هستید و فرصت دارید، پیشنهاد می کنم در این همایش و نیز کارگاه های جنبی آن حضور پیدا کنید. در یکی دیگر از کارگاه ها، همکاران ما در پژوهشکده به موضوع «نوآوری اجتماعی» خواهند پرداخت.

چهارشنبه 19 مهر، در کرمان یک دوره آموزشی برای هولدینگ میدکو داشتم. در این کارگاه یک روزه، پرسنل مرتبط با حوزه مسئولیت اجتماعی از تمامی شرکت های تابعه میدکو از شهرهای مختلف حضور داشتند و سعی کردیم راجع به گزارش دهی پایداری یا همان گزارش دهی مسئولیت اجتماعی ضمن مرور مفاهیم و مبانی، تمرین های عملی نیز انجام دهیم. شرکت میدکو اخیرا دستورالعملی برای تهیه گزارش مسئولیت اجتماعی برای شرکت های تابعه خود تنظیم نموده است که این کارگاه در راستای توانمند سازی و آماده سازی پرسنل شرکت جهت تهیه گزارش های مسئولیت اجتماعی خود برگزار شد.

در فضای کشورمان که بسیاری شرکت ها از فضای گزارش دهی مسئولیت اجتماعی دور هستند، باید این اقدام میدکو را به فال نیک گرفت و با تمام کاستی هایی که حتما در ابتدای راه وجود دارد، امیدوار بود که بتواند به توجه بیشتر به شاخص های مسئولیت اجتماعی سازمانی در شرکت های حوزه معادن و فلزات یاری برساند.

یکی از نکاتی که از خلال تمرین ها و بحث های گروهی در این کارگاه توجهم را جلب کرد، احساس نیاز به حضور تخصص هایی جدید در سازمان های ایرانی است. تخصص هایی که فراتر از بحث های فنی و مهندسی و مدیریتی، می توانند نسبت به مسائل اجتماعی و ارتباط با جامعه درک مناسبی داشته باشند. در شرکت های ما در چند دهه اخیر در حوزه توسعه دانش مهندسی و مدیریتی تلاشها و تمرکز خوبی صورت گرفته است؛ اما همان طور که بسیاری از متخصصان حوزه مسئولیت اجتماعی و شرکت های بزرگ در دنیا به این نتیجه رسیده اند، وقت آن شده است که پای متخصصانی از حوزه های دیگر علوم انسانی نظیر جامعه شناسی، تسهیل گری، و فعالین اجتماعی را به سازمان ها باز نمود. سازمان هایی که قصد قدم گذاشتن جدی در مسیر مسئولیت اجتماعی و یا توسعه پایدار را دارند، باید توانمندی های مرتبط با درک و برقراری ارتباط موثر اجتماعی را به سازمان خود اضافه کنند. این مهم، بخشی اش از طریق توانمند سازی و آموزش عمومی بدنه فعلی سازمان فراهم خواهد شد و بخشی از آن نیز از طریق جذب متخصصین بین رشته ای و غیرمهندسی!

برای شرکت میدکو در مسیری که در پیش گرفته اند، آرزوی موفقیت می کنم. میدکو از معدود شرکت های ایرانی است که کمیته ویژه مسئولیت اجتماعی دارد و سعی دارد در این مسیر طرحی نو در بیاندازد. مسیری که البته با توجه به چالش های ویژه حوزه معادن و فلزات، مسیر دشوار و حساسی نیز هست و باید پیگیرانه و متمرکز و متعهد آن را طی نمود.

توضیح عکس: تیم های کلاسی در حال انجام تمرین شناسایی موضوعات اساسی پایداری

دوشنبه بیستم شهریور ماه، طی مراسمی کوچک ولی با حضور شخصیت هایی مهم از شورای شهر تهران، واحد مسئولیت اجتماعی بنگاه های اقتصادی، فعالین اجتماعی و تنی چند از اساتید دانشگاهی و نیز چهره هایی نظیر مشاور اجتماعی وزیر نفت، از پورتال مسئولیت اجتماعی سازمانی شهرداری تهران رونمایی شد.

آدرس این پورتال، csr.tehran.ir است و قرار است مرجعی برای اطلاع رسانی و امور ترویجی در ارتباط با حوزه مسئولیت اجتماعی در شهر تهران و با تمرکز بر فعالیت های شهرداری تهران باشد. با دوستان مان در سازمان خدمات اجتماعی شهر تهران که مسئولیت این فعالیت ها را بر عهده دارند در ارتباط بودیم و سعی کردیم علی رغم وقت کم، شروع فعالیت این سامانه را کلید بزنیم. شهرداری تهران با بدنه بزرگی که دارد و نیز با شبکه بزرگتری از پیمانکاران در دور و بر خود، می تواند بسیار در مقوله مسئولیت اجتماعی سازمانی، کار برای خود تعریف کند و شاخص های عملکردی خود را در این حوزه بالا ببرد. امیدوارم این سامانه، پیوسته در مسیر ارتقا قدم بردارد و بتواند به چشم انداز خود یعنی مرجع مسئولیت اجتماعی سازمانی در شهر تهران تبدیل شود.