آیا سازمان های ایرانی در حوزه CSR و مسئولیت اجتماعی سازمانها بایستی دنباله رو مسیر غرب باشند؟

آیا CSR مفهومی کاملا جدید و غریبه برای سازمان های ایرانی است؟

آیا نمونه های موفق عملکرد اجتماعی سازمان های ایرانی در آن حدی هستند که بتوانند برای سایر هم نوعان خود الگو و سرمشق باشند؟

برای پاسخ به سوالات مهم و کلیدی، ما ابتدا باید نگاهی تاریخی به روند توجه به مسئولیت اجتماعی در فضای کسب و کار در کشورمان داشته باشیم. واقعیت این است که اگر چه مفهوم مسئولیت اجتماعی سازمانی (CSR) به شکل مدرن آن، مفهومی نسبتا جدید در کشورمان است، اما ریشه های تاریخی زیاد و در عین حال قابل توجهی از پرداختن به اجزای این مفهوم در فضای کسب و کار و اقتصاد محلی در کشورمان وجود داشته است که نباید در تحلیل هایمان نادیده بگیریم.

فرهنگ ایرانی-اسلامی در طول قرن ها، ارزشهای اخلاقی قابل احترامی را در جامعه بسط و ترویج داده بود که خود به تحکیم مسئولیت اجتماعی چه در حوزه فردی و چه در حوزه سازمانی(کسب و کارهای کوچک مردم)، یاری می رساند. ارزشمند و مقدس بودن مفاهیمی نظیر کار خیر، کار فی سبیل الله، برکت، وقف، صدقه، نوع دوستی، روزی رسان بودن خدا، لقمه حلال، عرق کارگر، حق الناس و ... آن چنان پشتوانه های محکمی برای عمل به مسئولیت های اجتماعی ایجاد می کرد که بدون اینکه مردمان ساکن این سرزمین با واژه یا عباراتی نظیر مسئولیت اجتماعی سازمانی یا CSR آشنا باشند، اما درعمل به آن وفادار بودند. واکاوی تاریخ این سرزمین حتما مصادیق زیادی از این تجارب را پیش روی ما خواهد گذاشت که خواهند توانست حتی در فضای کسب و کار امروز نیز الگو و سرمشق باشند. تجاربی که خیلی هایشان به صورت امثال و حکم و اشعار در یادگارهای ادبی بزرگان فرهنگ و هنر این سرزمین به یادگار باقی مانده اند.

با این مقدمه، باید توجه کرد که اگرچه با تغییرات پیش آمده در فرهنگ عمومی کسب و کار از پی جریان مدرنیزاسیون در ایران، خیلی از این باورها و ارزش ها به مانند گذشته مورد توجه نیستند، و سازمان های ایرانی در فضای امروز راه دشوار و زیادی تا رسیدن به حد مطلوب در حوزه CSR دارند، اما توجه به این ریشه های تاریخی، می تواند کمک و یاور خوبی برای تحریک این جامعه جهت تسریع در طی کردن باقیمانده مسیر و بازیابی نقش تاریخی خود شود. حتی در فضای امروزین و مدرن کسب و کار در ایران نیز هستند سازمان ها و بنگاه هایی که بدون ادعا در حال عمل به تعهدات و وظایف و مسئولیت های خود در قبال ذی نفعان شان و جامعه هستند. سازمان هایی که به واسطه نگاه ارزش مدار صاحبان شان به ارزشهای ایرانی-اسلامی مسئولیت اجتماعی، علاقه ای هم به رسانه ای کردن و تبلیغ کار خود ندارند.

شناسایی این تجارب و ترویج آنها قطعا می تواند فضای روانی مثبت تری برای فعالیت سازمان های ایرانی رقم بزند. تجاربی که شاید به مانند خیلی از نمونه های غربی شان، لازم نبوده که کارآفرین را با انگیزه های مالی و مادی و یا جایزه به وادی CSR کشاند. بلکه انگیزه های درونی نظیر رضایت خدا یا خلق الله، برای صاحبان آنها کافی بوده است.

با این حال باید این را هم مدنظر داشت که مفهوم مسئولیت اجتماعی سازمانها بسیار فراتر از کار خیریه به مفهوم سنتی آن یعنی صدقه دادن است. در این مفهوم از سازمانها انتظار می رود به وظایف و تعهدات خود در قبال جامعه و عموم ذی نفعان شان توجه کنند و به ویژه در حوزه هایی که بر جامعه اثرگذار هستند، مسئولانه عمل کنند و قدم بردارند.

خوشبختانه در دهه اخیر و به ویژه در 5 سال اخیر، مصادیقی از توجه نظام مند تر و ساخت یافته تر به حوزه مسئولیت اجتماعی در میان بنگاه های اقتصادی و سازمان ها دیده می شود. در چند سال اخیر تعداد سازمان هایی که اقدام به انتشار گزارش مسئولیت اجتماعی در ایران کرده اند از 10 مورد فراتر رفته است و حتی برخی از آنها موفق شده اند که گزارش هایی منتشر کنند که بر چارچوب های شناخته شده بین المللی نظیر GRI نیز منطبق هستند. از سوی دیگر برخی تجارب بنگاه های ایرانی در کمک به مسائل توسعه پایدار و جامعه آنقدر قابل توجه و ارزشمند هستند که می توانند حتی در سطح بین المللی نیز منعکس و ترویج شوند.

امید است که با رشد توجه ساختارمند به حوزه مسئولیت اجتماعی در میان سازمان های ایرانی، شاهد بهبود فضای کسب و کار و در نتیجه آبادانی و رشد عدالت در میهن عزیزمان باشیم.

*این مطلب برای پورتال مسئولیت اجتماعی سازمانی شهر تهران نوشته شده است: csr.tehran.ir

بنیاد خیریه آلا(وابسته به گروه انتخاب-صاحب برند اسنوا)، چند سالی است توجه ویژه ای به توانمندسازی فعالین اجتماعی و سازمان های مردم نهاد و نیز ترویج امور اجتماعی و خیریه در میان اقشار مختلف اجتماعی کرده است. با توجه به شناختی هم که از نزدیک از دست اندرکاران این مجموعه دارم، نیت و دغدغه راستین اجتماعی دارند و توانسته اند اعتماد خوبی نیز در میان سازمان های مردم نهاد جلب نمایند. قبلا درباره ارتباط مان با این جمع نوشته بودم.

در راستای این همکاری، این بنیاد قرار است در 30 آبان ماه، همایشی یک روزه با موضوعی متفاوت، یعنی «کارآفرینان خیّر، خیّرین کارآفرین» و با هدف بررسی نسبت نیکوکاری و کارآفرینی برگزار نماید. من هم در بعدازظهر این همایش، کارگاهی آموزشی با موضوع «مسئولیت اجتماعی بنگاه های اقتصادی» به مدت 4 ساعت خواهم داشت. شرکت در بخش صبح همایش، رایگان است و شرکت در کارگاه های بعدازظهر، نیازمند پرداخت هزینه ای اندک از جهت اطمینان حضور شرکت کنندگان. اگر علاقه مند به این مباحث هستید و فرصت دارید، پیشنهاد می کنم در این همایش و نیز کارگاه های جنبی آن حضور پیدا کنید. در یکی دیگر از کارگاه ها، همکاران ما در پژوهشکده به موضوع «نوآوری اجتماعی» خواهند پرداخت.

چهارشنبه 19 مهر، در کرمان یک دوره آموزشی برای هولدینگ میدکو داشتم. در این کارگاه یک روزه، پرسنل مرتبط با حوزه مسئولیت اجتماعی از تمامی شرکت های تابعه میدکو از شهرهای مختلف حضور داشتند و سعی کردیم راجع به گزارش دهی پایداری یا همان گزارش دهی مسئولیت اجتماعی ضمن مرور مفاهیم و مبانی، تمرین های عملی نیز انجام دهیم. شرکت میدکو اخیرا دستورالعملی برای تهیه گزارش مسئولیت اجتماعی برای شرکت های تابعه خود تنظیم نموده است که این کارگاه در راستای توانمند سازی و آماده سازی پرسنل شرکت جهت تهیه گزارش های مسئولیت اجتماعی خود برگزار شد.

در فضای کشورمان که بسیاری شرکت ها از فضای گزارش دهی مسئولیت اجتماعی دور هستند، باید این اقدام میدکو را به فال نیک گرفت و با تمام کاستی هایی که حتما در ابتدای راه وجود دارد، امیدوار بود که بتواند به توجه بیشتر به شاخص های مسئولیت اجتماعی سازمانی در شرکت های حوزه معادن و فلزات یاری برساند.

یکی از نکاتی که از خلال تمرین ها و بحث های گروهی در این کارگاه توجهم را جلب کرد، احساس نیاز به حضور تخصص هایی جدید در سازمان های ایرانی است. تخصص هایی که فراتر از بحث های فنی و مهندسی و مدیریتی، می توانند نسبت به مسائل اجتماعی و ارتباط با جامعه درک مناسبی داشته باشند. در شرکت های ما در چند دهه اخیر در حوزه توسعه دانش مهندسی و مدیریتی تلاشها و تمرکز خوبی صورت گرفته است؛ اما همان طور که بسیاری از متخصصان حوزه مسئولیت اجتماعی و شرکت های بزرگ در دنیا به این نتیجه رسیده اند، وقت آن شده است که پای متخصصانی از حوزه های دیگر علوم انسانی نظیر جامعه شناسی، تسهیل گری، و فعالین اجتماعی را به سازمان ها باز نمود. سازمان هایی که قصد قدم گذاشتن جدی در مسیر مسئولیت اجتماعی و یا توسعه پایدار را دارند، باید توانمندی های مرتبط با درک و برقراری ارتباط موثر اجتماعی را به سازمان خود اضافه کنند. این مهم، بخشی اش از طریق توانمند سازی و آموزش عمومی بدنه فعلی سازمان فراهم خواهد شد و بخشی از آن نیز از طریق جذب متخصصین بین رشته ای و غیرمهندسی!

برای شرکت میدکو در مسیری که در پیش گرفته اند، آرزوی موفقیت می کنم. میدکو از معدود شرکت های ایرانی است که کمیته ویژه مسئولیت اجتماعی دارد و سعی دارد در این مسیر طرحی نو در بیاندازد. مسیری که البته با توجه به چالش های ویژه حوزه معادن و فلزات، مسیر دشوار و حساسی نیز هست و باید پیگیرانه و متمرکز و متعهد آن را طی نمود.

توضیح عکس: تیم های کلاسی در حال انجام تمرین شناسایی موضوعات اساسی پایداری

دوشنبه بیستم شهریور ماه، طی مراسمی کوچک ولی با حضور شخصیت هایی مهم از شورای شهر تهران، واحد مسئولیت اجتماعی بنگاه های اقتصادی، فعالین اجتماعی و تنی چند از اساتید دانشگاهی و نیز چهره هایی نظیر مشاور اجتماعی وزیر نفت، از پورتال مسئولیت اجتماعی سازمانی شهرداری تهران رونمایی شد.

آدرس این پورتال، csr.tehran.ir است و قرار است مرجعی برای اطلاع رسانی و امور ترویجی در ارتباط با حوزه مسئولیت اجتماعی در شهر تهران و با تمرکز بر فعالیت های شهرداری تهران باشد. با دوستان مان در سازمان خدمات اجتماعی شهر تهران که مسئولیت این فعالیت ها را بر عهده دارند در ارتباط بودیم و سعی کردیم علی رغم وقت کم، شروع فعالیت این سامانه را کلید بزنیم. شهرداری تهران با بدنه بزرگی که دارد و نیز با شبکه بزرگتری از پیمانکاران در دور و بر خود، می تواند بسیار در مقوله مسئولیت اجتماعی سازمانی، کار برای خود تعریف کند و شاخص های عملکردی خود را در این حوزه بالا ببرد. امیدوارم این سامانه، پیوسته در مسیر ارتقا قدم بردارد و بتواند به چشم انداز خود یعنی مرجع مسئولیت اجتماعی سازمانی در شهر تهران تبدیل شود.

دوشنبه هفته گذشته(20شهریور) در برنامه تلویزیونی «حال خوب» در شبکه سلامت شرکت کردم و به همراه خانم ها قنبری(سازمان مدیریت صنعتی) و نصیری(سازمان خدمات اجتماعی شهر تهران) در یک گفتگوی زنده یک ساعته به بحث راجع به مسئولیت اجتماعی سازمانی پرداختیم. این برنامه مقارن شده بود با روز رونمایی از پرتال مسئولیت اجتماعی سازمانی شهر تهران و به همین خاطر بخشی از صحبت ها به مباحث سیاست گذاری و ترویجی در این حوزه اختصاص پیدا کرد. اگر علاقه مند بودید که این گفتگو را ببینید، می توانید از این لینک یا این لینک این کار را انجام دهید.

در برنامه سعی کردم تاکیدم بر این باشد که مسیر مسئولیت اجتماعی سازمانی، مسیری پر چالش است و نباید انتظار گل و بلبل از آن داشت. باید با احتیاط قدم برداشت و مراقب سوء استفاده ها و تجاری سازی ها و اقدامات تبلیغاتی هم بود. در برنامه گفتم مهمترین شاخص ما برای موفقیت برنامه های مسئولیت اجتماعی سازمانی، این است که به زبان خودمانی، «ته این داستان، برای مردم و جامعه چه می ماند» یا به عبارت دیگر، همان چیزی که از آن به عنوان social impact یاد می کنیم. همچنین از کشور ژاپن و یک کارخانه آلمینیوم سازی مثالی زدم تا تاکید کنم که اگر همراهی جامعه مدنی، سازمانهای مردم نهاد و دولت ها نباشد، حتی در کشوری شرقی و دارای حسن شهرت مثل ژاپن هم ممکن است بنگاه های اقتصادی، منافع جامعه را قربانی سودجویی های خود کنند.